سنجش پایداری محلات شهری با تاکید بر جای پای بوم‏ شناختی نمونه موردی: شهر بابلسر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تهران، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 استادیار گروه آموزش جغرافیا، دانشگاه فرهنگیان، صندوق پستی 889-14665، تهران، ایران

3 دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

4 کارشناسی ‏ارشد جغرافیا و برنامه ‏ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

10.22034/jget.2023.367730.1459

چکیده

مقدمه:  با بروز بحران­های زیست محیطی در شهرها که ناشی از رشد شتابان شهرنشینی و عدم ارائه طرح و برنامه مناسب بود، پایداری بوم‏شناختی محله­های شهری تنزل یافت. به همین دلیل، در دهه­های اخیر، نظریات متعددی در این خصوص ارائه شده است که از مطرح‏ترین آنها می‏توان به جای‏پای بوم‏شناختی اشاره کرد.
هدف:  هدف از پژوهش حاضر سنجش پایداری محلات شهر بابلسر از نظر شاخص­های جای‏پای بوم‏شناختی است و درصدد است تا میزان پایداری محلات 22­گانه شهر بابلسر را با توجه به شاخص های 6گانه­ی مسکن، انرژی، آب، کالاهای مصرفی غیرخوراکی، پسماند و حمل‏و‏نقل، براساس جای‏پای بوم‏شناختی تعیین نماید.
روش شناسی:  روش تحقیق توصیفی- تحلیلی می­باشد. بدین منظور، از مدل آنتروپی شانول جهت وزن­دهی شاخص­ها و مدل تصمیم­گیری چندشاخصه ویکور (VIKOR) جهت تحلیل و سطح­بندی محلات مورد مطالعه با توجه به شاخص‏های جای‏پای بوم‏شناختی استفاده شده ‏است.  
قلمرو جغرافیایی پژوهش:  قلمرو جغرافیایی مورد مطالعه در این پژوهش شهر بابلسر می ­باشد.
یافته ­ها و بحث: یافته ‏های پژوهش نشان می‏دهد که 8/81 درصد محلات مورد مطالعه از نظر جای‏پای بوم‏شناختی ناپایدار و 2/18 درصد پایدار می‏باشند.
نتیجه ­گیری:  سنجش نهایی حاکی از آن است که تغییر در شیوه سبک زندگی و الگوی مصرف مهمترین اقدامات در جهت افزایش پایداری در محلات هدف می ‏باشند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


بریمانی، فرامرز؛ اصغری لفجانی، صادق (1389)، تعیین شدت ناپایداری زیست محیطی سکونتگاههای روستایی سیستان بااستفاده از مدل ارزیابی چند معیاری، فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 19: 144-127.
تقی‏زاده دیوا، سید علی؛ روشناس، ساسان (1398)، کاربرد روش جای‏پای اکولوژیک در ارزیابی پایداری زیست‏محیطی، مطالعه موردی: شهرستان گرگان، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال نهم، شماره 33: 170-157.
حبیبی، کیومرث؛ رحیمی کاکه جوب، آرمان (1394)، کاربست جاپای بوم‏شناختی در سنجش پایداری محلات شهری از منظر عوامل اجتماعی- اقتصادی. مطالعه موردی: محله قطارچیان شهر سنندج، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال پنجم، شماره 16: 54-39.
حبیبی، کیومرث؛ قادری؛ امیر؛ اسدی؛ جمشید؛ رحیمی کاکه جوب، آرمان (1397)،ارزیابی سطح پایداری محلات غیررسمی استفاده از ردپای اکولوژیکی (مطالعه موردی: محله عباس‏آباد شهر سنندج)، فلصلنامه مطالعات شهری، شماره 26: 98-89.
حسین‏زاده، سیدرضا؛ خسرو‏بیگی، رضا؛ ایستگلدی، مصطفی؛ شمس‏الدینی، رضا (1390)، ارزیابی پایداری زیست‏محیطی در نواحی شهری با استفاده از فن تصمیم‏گیری چندمعیاره تخصیص خطی (مطالعه موردی: شهر بندر ترکمن)، چشم‏انداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)، سال ششم، شماره 16: 51-31.
حسین زاده دلیر، کریم؛ ساسان‏پور، فرزانه (1385)، روش جاپای اکولوژیکی (بوم‏شناختی) در پایداری کلان شهرها با نگرشی بر کلان شهر تهران، فصلنامه  تحقیقات جغرافیایی، شماره82 : 101-83.
خاکپور، براتعلی؛ رهنما، محمدرحیم؛ دماوندی، هادی (1393)، کاربرد روش  جای پای اکولوژیکی در ارزیابی پایداری توسعه شهری) نمونه موردی : شهر ساری(، اولین کنفرانس ملی جغرافیا، گردشگری، منابع طبیعی و توسعه پایدار، تهران، موسسه ایرانیان، قطب علمی برنامه‏ریزی و توسعه پایدار گردشگری دانشگاه تهران، منتشر شده در پایگاه سیویلیکا.
رحمتی، علیرضا (1391)، بررسی روند ارزیابی اثرات محیط‏زیستی در ایران در ایران چالش‏ها و راهکاراها، محیط‏زیست و توسعه، سال3، شماره5، بهار و تابستان : 23-15.
دلیر، حسن؛ مهرگان، نادر (1395)، سنجش پایداری توسعه در استان‏های ایران براساس جای‏پای اکولوژیک، مجله اقتصاد و توسعه منطقه‏ای، سال بیست و سوم، شماره 11: 47-16.
ساسان‏پور، فرزانه (1389)، "مبانی پایداری توسعه کلانشهرها، باتأکید بر کلانشهر تهران"، انتشارات مرکز مطالعات و برنامه­ریزی شهر تهران.
کهیل، مایکل (1387)، سیاست اجتماعی و محیط‏زیست، ترجمه حاتمی‏نژاد و امیریـان، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
موسوی، میرسعید (1397)، بررسی سطح تحقق توسعه پایدار شهر تبریز براساس شاخص ردپای بومشناختی، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال هفتم، شماره 27: 76-61.
نوابخش، مهرداد؛ سیاه‏پوش ارجمند، اسحاق (1388)، مبانی توسعه پایدار شهری، انتشارات جامعه شناسان، تهران.
Bagliani, M.; Bravo, G. (2008),  Dalmazzone, S. A consumption-based approach to environmental Kuznets curves using the ecological footprint indicator. Ecol. Econ. 2008, 65: 650–661.

Chen, H-S., Lin, Y-P. (2017), Evaluation and Analysis of Eco-Security in Environmentally Sensitive Areas Using an Emergy Ecological Footprint, International Journal of Environmental Research and Public Health , V. 14(2), https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5334690/

Dakhia, K., Berezowskaazzag, E. (2010),  Urban institutional and ecological footprint`: A new urban metabolism assessment tool for planning sustainable urban ecosystems. Manag. Environ. Qual. Int. J. 2010, 21: 78–89.

Dou, X., Li, Sh., Wang, J. (2013), Ecological Strategy of City Sustainable Development, January 19-20, Dubai, UAE, www.sciencedirect.com
Galli, A., Iha, K., Halle, M., Bilali, H.E, Grunewald, N., Eaton, D., Calone, R., Debs, Ph., Bottalico, F. (2017), Mediterranean countries' food consumption and sourcing patterns: An Ecological Footprint viewpoint, Science of the Total Environment 578 (2017): 383–391. www.elsevier.com/locate/scitotenv.
Guo, J., Ren, J., Huang, X., He, G., Shi, R., Zhou, H. (2020), The Dynamic Evolution of the Ecological Footprint and Ecological Capacity of Qinghai Province, Sustainability 2020, 12, 3065; doi:10.3390/su12073065 www.mdpi.com/journal/sustainability.

Holden, E. (2004), Ecological footprints and sustainable urban form, Journal of Housing and the Built Environment 19(1): 91-109.

Karapetyan, K.O., Trifonova, T.A. (2015), Assessment of the Ecological Footprint of An Average Household in the Vladimir Region, BIOSCIENCES BIOTECHNOLOGY RESEARCH ASIA, December 2015. Vol. 12(3) : 2869-2878.
Moor, J. (2015), Ecological Footprints and Lifestyle Archetypes: Exploring Dimensions of Consumption and the Transformation Needed to Achieve Urban Sustainability, Sustainability 2015, 7: 4747-4763. www.mdpi.com/journal/sustainability
Onetiu, A.N. (2009),  Favour ability of habitation conditions in the Balkan area considerations on the Romanian ethnic group. Metal Int. 2009, 14: 29–32.
Ravi, A., Subha, V. (2013), Ecological Footprint Analysis-An View, American Journal of Engineering Research, V. 1: 12-19. www.ajer.org
Rees, W., Wackernagel , M (1996), Urban ecological footprints: why cities cannot be sustainable and why they are a key to sustainability. Environmental Impact Assessment Review. 16: 223-248.

 Shao, Q.,  Weng, S.S,  Liou, J.H.,  Lo, H-W.,  Jiang, H. (2019),  Developing A Sustainable Urban-Environmental Quality Evaluation System in China Based on A Hybrid Model, Int J Environ Res Public Health. 2019 Apr; 16(8): 1434., www.ncbi.nlm.nih.gov.

Sonu, G., Binod, P., Sonika, G.R. (2011), Ecological Footprint: A tool for measuring Sustainable development, INTERNATIONAL JOURNAL OF ENVIRONMENTAL SCIENCES Volume 2, No 1: 144-140.
UN-DESA ( 2015), World Population Prospects: The 2015 Revision, Key Findings and Advance Tables.Working Paper No. ESA/P/WP.241. United Nations - Department of Economic and Social Affairs (UN-DESA), Population Division, New York.
UNEP  (2012), The critical role of global food consumption patterns in achieving sustainable food systems and food for allA UNEP Discussion Paper. UNEP, Paris Available at:. http://fletcher.tufts.edu/CIERP/~/media/Fletcher/Microsites/CIERP/Publications/
2012/UNEPGlobalFoodConsumption. pdf.
UNPD (United Nations Population Division) (2018), World urbanization prospects: 2018 revision. https://data.worldbank.org/indicator/SP.URB.TOTL.IN.ZS (Accessed 15 January 2019).
Wilson, J.,  Anielski, M. (2005),  Ecological Footprints of Canadian Municipalities and Regions, the Canadian Federation of Canadian Municipalities, Retrieved from. 29Wwp.2000: 25.  http://www.anielski.com.
Zhao, Sh., Ohgai, A. (2015), " Asian City Planning for a Sustainable Urban Society",Journal of Frontiers of Architectural Research: 251-252.
Zhen, Du, (2017), Ecological Footprint Analysis Based on Changing Food Consumption in a Poorly Developed Area of China, Sustainability 2017, 9, 1323; doi:10.3390/su9081323: 1-18. www.mdpi.com/journal/sustainability.