واکاوی مفهومی توسعه فضایی در مطالعات نواحی روستایی مرزی؛ فرا مطالعه چارچوب نظری مقاله‌های علمی در ایران

نوع مقاله : مقالات مروری

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و نظام سیاست‌گذاری در برنامه‌ریزی روستایی، گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیا وبرنامه ریزی روستایی دانشگاه خوارزمی،تهران،ایران

3 استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی ، دانشگاه خوارزمی ، تهران، ایران

چکیده

مقدمه:  فضا، به شکل‌های مختلف، موضوع کلیدِی جغرافیاست. فضا احتمالاً پراستنادترین واژه است که به جغرافیا هویت و کانونی  وحدت‌بخش داده است. همچنین توسعه فضایــی از موضوعاتــی اســت کــه در دهــه اخیر ذهــن جامعه علمی داخــل کشــور را در حوزه ی مطالعات جغرافیایی بسیار به خود مشغول کرده است؛ صاحب‌نظران متعددی در این حوزه  با نگاه توسعه کالبدی، عدالت فضایی و اقتصادی به ایراد نظر پرداخته‌اند به‌طوری‌که پژوهش‌های مختلفی در این زمینه انجام‌یافته است.
هدف پژوهش:  ازاین‌رو مقاله حاضر در نظر دارد تــا بــه واکاوی حوزه نظــری پژوهش‌های انجام شــده در قلمرو توسعه فضایی در مطالعات جغرافیایی در ایران بپردازد.
روش‌شناسی تحقیق: روش پژوهش مقاله پیشرو از نوع ترکیبی و مبتنی بر راهبرد فرا مطالعه اســت. جامعه ی آماری پژوهش را 40 مقاله علمی - پژوهشــی با محوریــت موضوعی توسعه فضایی تشــکیل می‌دهد. به‌منظور گردآوری و تحلیل داده‌ها، از شیوه‌هایی چون مــرور نظام‌مند و کدگــذاری باز استفاده شــده اســت. در این زمینــه، فرم جامعی مخصــوص تلخیص و اســتخراج داده از پژوهش‌های منتخــب تهیــه شــد کــه حــاوی مقوله‌هایی در خصــوص مشــخصات عمومــی و رویکردهای مقاله‌ها بــود.
نتایج:   نتایج پژوهش، بیانگــر نگاه یک  یا دوبعدی به موضوع  توسعه فضایی در مطالعات جغرافیایی در ایران است. پژوهش‌های انجام شده، عبارتی به‌صورت غالب، از توسعه فضایــی را مدنظر گرفته‌اند؛ لــذا در بیشتــر پژوهش‌ها، رویکــردی کالبدی - فضایی و بعضاً  در مطالعات مرتبط  با عدالت فضایی بحــث توسعه فضایی موردتوجــه قرار گرفته و از توجــه بــه سایر ابعاد توسعه فضایی بازمانده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Conceptual analysis of spatial development in studies of border rural areas; Meta-study Theoretical framework of scientific articles in Iran

نویسندگان [English]

  • Ayub Badraqnejad 1
  • Farhad Azizpour 2
  • Hasan Afrakhteh 3
1 PhD Student in Geography and Policy Making in Rural Planning System, Department of Human Geography, Faculty of Geographical Sciences, Kharazmi University, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Geography and Rural Planning Kharazmi University.
3 Professor in Geography and Rural Planning, Kharazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Space, in various forms, is the key subject of geography. Space is probably the most cited word to give geography a unifying identity and focus. spatial development is one of the topics that has occupied the minds of the domestic scientific community in the field of geographical studies in the last decade; Numerous experts in this field have commented on physical development, spatial and economic justice, so that various researches have been done in this field. Therefore, the present article intends to explore the theoretical field of research conducted in the field of spatial development in geographical studies in Iran. The research method of the present article is of a combined type and is based on a meta-study strategy. The statistical population of the research consists of 40 scientific-research articles with a thematic focus on spatial development. In order to collect and analyze data, methods such as systematic review and open coding have been used. In this context, a comprehensive form for summarizing and extracting data from selected researches was prepared, which contained categories specific to the general characteristics and approaches of the articles. The results of the research indicate a one or two dimensional view of the issue of spatial development in geographical studies in Iran. The researches have considered the predominant expression of spatial development; Therefore, in most studies, the physical-spatial approach and sometimes in studies related to spatial justice have been considered as spatial development and have failed to pay attention to other aspects of spatial development.

کلیدواژه‌ها [English]

  • spatial development
  • meta-study
  • border village
  • Iran
افتخاری، عبدالرضا و بدری، علی. (۱۳۹۱). بنیان­های نظریه­ای الگوی توسعه­ای روستای نمونه. رشت: انتشارات استانداری گیلان.
افراخته، حسن. (1395). فضای سوم و پدیده فرا ملت در شهر ـ ناحیه‌های پسااستعماری. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، ۵ (۱۸) ،۱-۲۶.
ازکیا، مصطفی (1381)، جامعه‌شناسی توسعه و توسعه‌نیافتگی روستایی ایران. تهران: انتشارات اطلاعات، چاپ ششم، ص 324-1.
افتخاری، عبدالرضا، درویشی، هدایت، رحمانی بیژن، صرافی، مظفر. (1398) تحلیل عوامل مؤثر در طراحی سناریوهای توسعه فضایی مبتنی بر مناطق روستایی موردمطالعه: منطقه سه آمایش سرزمین، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، ۲۳ ،۳ ،۱۲۵-۱۴۶.
محمدپور، احمد (۱۳۸۹). فراروش بنیان‌های فلسفی و عملی روش تحقیق ترکیبی در علوم اجتماعی و رفتاری، جامعه‌شناسان، تهران.
صرافی، مظفر. (1393)،آمایش سرزمین چیستی و چرایی، همایش آمایش سرزمین زیربنای توسعه، تهران.
بدری، سید علی، رضوانی، محمدرضا، خدادادی، پروین. (1398) تحلیل محتوای کیفی سیاست‌های فضایی توسعه روستایی کشور پس از انقلاب اسلامی، برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، 9(1)، 1-24.
سعیدی، عباس. (1386) بررسی تئوری‌های توسعۀ اقتصادی روستاها. مهندسین مشاور رویان.
سعیدی، عباس. (1392) مفاهیم بنیادین در برنامه‌ریزی کالبدی - فضایی (بخش دوم). فصلنامه علمی ـ پژوهشی برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، 1(3)، 11-24.
کلاوال، پل، جغرافیای نو، ترجمه سیروس سهامی، مشهد: انتشارات مترجم، سال 1373
صدوق، سید حسن و سعیدی، عباس. (۱۳۸۵) نظام فضایی به‌مثابه‌ی جوهره مطالعات جغرافیایی. جغرافیا (انجمن جغرافیای ایران).
ایزدی خرامه، حسن. (1380)، تبدیل روستا به شهر و نقش آن در توسعه روستایی، استاد راهنما: رکن‌الدین افتخاری، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تربیت‌مدرس.
متوسلی، محمود و وهابی، بهرام. (1382) الگوسازی تفاوت‌های منطقه‌ای از دیدگاه توسعه منطقه‌ای، فصلنامه علوم‌انسانی، دانشگاه الزهرا، سال 12 و 13، شمارة 44 و 45، 177-192.
ملکی سعید، احمدی، رضا. (1392) بررسی پایداری در توزیع فضایی توسعه در شهرستان‌های استان خوزستان، مطالعات توسعه اجتماعی فرهنگی، ۲ (۱):۱۲۹-۱۵۷.
زیاری، کرامت ا...، زنجیرچی، سید محمود و سرخ کمال، کبری . (۱۳۹۰) بررسی و رتبه‌بندی درجه‌ی توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان خراسان رضوی با استفاده از تکنیک تاپسیس، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره ۷۲، ۱۷-۳۰.
قائد رحمتی، صفر و احمد، خادم الحسینی . (۱۳۸۹) تحلیلی بر درجه توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان سیستان و بلوچستان، نشریة آمایش محیط، شماره 3، ۹۷-۱۱۳.
اطاعت، جواد . (۱۳۹۰) جمعیت و توسعه پایدار در ایران، فصلنامة رفاه اجتماعی، شماره ۴۲، ۴۷-۳۷.
درویشی، هدایت، افتخاری، عبدالرضا، رحمانی، بیژن، سارافی، مظفر، آتشک، حامد. (1397) تحلیل عوامل مؤثر بر ناکارآمدی نظام سیاستگذاری آمایشی در مناطق روستایی ایران، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 8 (2) ، 115-130.