واکاوی مفهومی توسعه فضایی در مطالعات نواحی روستایی مرزی؛ فرا مطالعه چارچوب نظری مقاله‌های علمی در ایران

نوع مقاله : مقالات مروری

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و نظام سیاست‌گذاری در برنامه‌ریزی روستایی، گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیا وبرنامه ریزی روستایی دانشگاه خوارزمی،تهران،ایران

3 استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی ، دانشگاه خوارزمی ، تهران، ایران

چکیده

مقدمه:  فضا، به شکل‌های مختلف، موضوع کلیدِی جغرافیاست. فضا احتمالاً پراستنادترین واژه است که به جغرافیا هویت و کانونی  وحدت‌بخش داده است. همچنین توسعه فضایــی از موضوعاتــی اســت کــه در دهــه اخیر ذهــن جامعه علمی داخــل کشــور را در حوزه ی مطالعات جغرافیایی بسیار به خود مشغول کرده است؛ صاحب‌نظران متعددی در این حوزه  با نگاه توسعه کالبدی، عدالت فضایی و اقتصادی به ایراد نظر پرداخته‌اند به‌طوری‌که پژوهش‌های مختلفی در این زمینه انجام‌یافته است.
هدف پژوهش:  ازاین‌رو مقاله حاضر در نظر دارد تــا بــه واکاوی حوزه نظــری پژوهش‌های انجام شــده در قلمرو توسعه فضایی در مطالعات جغرافیایی در ایران بپردازد.
روش‌شناسی تحقیق: روش پژوهش مقاله پیشرو از نوع ترکیبی و مبتنی بر راهبرد فرا مطالعه اســت. جامعه ی آماری پژوهش را 40 مقاله علمی - پژوهشــی با محوریــت موضوعی توسعه فضایی تشــکیل می‌دهد. به‌منظور گردآوری و تحلیل داده‌ها، از شیوه‌هایی چون مــرور نظام‌مند و کدگــذاری باز استفاده شــده اســت. در این زمینــه، فرم جامعی مخصــوص تلخیص و اســتخراج داده از پژوهش‌های منتخــب تهیــه شــد کــه حــاوی مقوله‌هایی در خصــوص مشــخصات عمومــی و رویکردهای مقاله‌ها بــود.
نتایج:   نتایج پژوهش، بیانگــر نگاه یک  یا دوبعدی به موضوع  توسعه فضایی در مطالعات جغرافیایی در ایران است. پژوهش‌های انجام شده، عبارتی به‌صورت غالب، از توسعه فضایــی را مدنظر گرفته‌اند؛ لــذا در بیشتــر پژوهش‌ها، رویکــردی کالبدی - فضایی و بعضاً  در مطالعات مرتبط  با عدالت فضایی بحــث توسعه فضایی موردتوجــه قرار گرفته و از توجــه بــه سایر ابعاد توسعه فضایی بازمانده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


افتخاری، عبدالرضا و بدری، علی. (۱۳۹۱). بنیان­های نظریه­ای الگوی توسعه­ای روستای نمونه. رشت: انتشارات استانداری گیلان.
افراخته، حسن. (1395). فضای سوم و پدیده فرا ملت در شهر ـ ناحیه‌های پسااستعماری. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، ۵ (۱۸) ،۱-۲۶.
ازکیا، مصطفی (1381)، جامعه‌شناسی توسعه و توسعه‌نیافتگی روستایی ایران. تهران: انتشارات اطلاعات، چاپ ششم، ص 324-1.
افتخاری، عبدالرضا، درویشی، هدایت، رحمانی بیژن، صرافی، مظفر. (1398) تحلیل عوامل مؤثر در طراحی سناریوهای توسعه فضایی مبتنی بر مناطق روستایی موردمطالعه: منطقه سه آمایش سرزمین، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، ۲۳ ،۳ ،۱۲۵-۱۴۶.
محمدپور، احمد (۱۳۸۹). فراروش بنیان‌های فلسفی و عملی روش تحقیق ترکیبی در علوم اجتماعی و رفتاری، جامعه‌شناسان، تهران.
صرافی، مظفر. (1393)،آمایش سرزمین چیستی و چرایی، همایش آمایش سرزمین زیربنای توسعه، تهران.
بدری، سید علی، رضوانی، محمدرضا، خدادادی، پروین. (1398) تحلیل محتوای کیفی سیاست‌های فضایی توسعه روستایی کشور پس از انقلاب اسلامی، برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، 9(1)، 1-24.
سعیدی، عباس. (1386) بررسی تئوری‌های توسعۀ اقتصادی روستاها. مهندسین مشاور رویان.
سعیدی، عباس. (1392) مفاهیم بنیادین در برنامه‌ریزی کالبدی - فضایی (بخش دوم). فصلنامه علمی ـ پژوهشی برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، 1(3)، 11-24.
کلاوال، پل، جغرافیای نو، ترجمه سیروس سهامی، مشهد: انتشارات مترجم، سال 1373
صدوق، سید حسن و سعیدی، عباس. (۱۳۸۵) نظام فضایی به‌مثابه‌ی جوهره مطالعات جغرافیایی. جغرافیا (انجمن جغرافیای ایران).
ایزدی خرامه، حسن. (1380)، تبدیل روستا به شهر و نقش آن در توسعه روستایی، استاد راهنما: رکن‌الدین افتخاری، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تربیت‌مدرس.
متوسلی، محمود و وهابی، بهرام. (1382) الگوسازی تفاوت‌های منطقه‌ای از دیدگاه توسعه منطقه‌ای، فصلنامه علوم‌انسانی، دانشگاه الزهرا، سال 12 و 13، شمارة 44 و 45، 177-192.
ملکی سعید، احمدی، رضا. (1392) بررسی پایداری در توزیع فضایی توسعه در شهرستان‌های استان خوزستان، مطالعات توسعه اجتماعی فرهنگی، ۲ (۱):۱۲۹-۱۵۷.
زیاری، کرامت ا...، زنجیرچی، سید محمود و سرخ کمال، کبری . (۱۳۹۰) بررسی و رتبه‌بندی درجه‌ی توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان خراسان رضوی با استفاده از تکنیک تاپسیس، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره ۷۲، ۱۷-۳۰.
قائد رحمتی، صفر و احمد، خادم الحسینی . (۱۳۸۹) تحلیلی بر درجه توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان سیستان و بلوچستان، نشریة آمایش محیط، شماره 3، ۹۷-۱۱۳.
اطاعت، جواد . (۱۳۹۰) جمعیت و توسعه پایدار در ایران، فصلنامة رفاه اجتماعی، شماره ۴۲، ۴۷-۳۷.
درویشی، هدایت، افتخاری، عبدالرضا، رحمانی، بیژن، سارافی، مظفر، آتشک، حامد. (1397) تحلیل عوامل مؤثر بر ناکارآمدی نظام سیاستگذاری آمایشی در مناطق روستایی ایران، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 8 (2) ، 115-130.