ارزیابی خطر زمین لغزش در حوضه آبخیز خانیان تنکابن با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی و تحلیل شبکه ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیای دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

2 کارشناس ارشد مخاطرات محیطی دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

چکیده

مقدمه: زمین‌لغزش جابجایی به سمت پایین توده‌ای از مواد خاکی و سنگی به روی شیب می‌باشد. این پدیده تاکنون باعث خسارات جانی و مالی زیادی در سراسر دنیا شده است. امروزه روش‌های مختلفی برای پهنه‌بندی خطر حرکات توده‌ای زمین‌لغزش ارائه شده است، که هریک از این روش‌ها عوامل مختلفی را مدنظر قرار می‌دهند. درک مکانیسم زمین لغزش و پهنه‌بندی مناطق مستعد به خطر وقوع زمین‌لغزش برای برنامه‌ریزی‌های کاربری زمین ضروری است. بدیهی است که تولید نقشه حساسیت به زمین لغزش می تواند بینشی برای مدیران کاربری اراضی و تصمیم گیران باشد.
هدف: هدف از مطالعه حاضر بررسی عوامل موثر در وقوع زمین‌لغزش در منطقه مورد مطالعه است.
روش‌شناسی: در این پژوهش به منظور ارزیابی خطر وقوع زمین‌لغزش در محدوده مطالعاتی خانیان از دو روشAHP  که یک روش تصیم‌گیری چند متغیره می‌باشد و ANP که یک روش فراگیر و چند منظوره تصیم‌گیری است، استفاده شده است. پس از تعیین تاثیر و وزن هر کدام از این عوامل در وقوع زمین‌لغزش با استفاده از دو روش AHP و ANP و تجزیه وتحلیل و وارد کردن هریک از این عوامل به صورت لایه اطلاعاتی در نرم افزار Arc GIS و تلفیق آن‌ها بر اساس وزن‌های تعیین شده، نقشه پهنه‌بندی مخاطره زمین‌لغزش در محدوده مطالعاتی تهیه شده است.
قلمرو جغرافیایی: محدوده مطالعاتی خانیان یکی از زیر حوضه‌های سه هزار تنکابن است که در غرب استان مازندران و جنوب شرقی شهرستان تنکابن قرار دارد.
یافته‌ها: در این پژوهش از ده لایه اطلاعاتی شامل لیتولوژی، فاصله از گسل، شیب، جهت شیب، تراز ارتفاعی، کاربری اراضی، فاصله از جاده، بارش، فاصله از رودخانه و تراکم چشمه‌ها به عنوان عوامل موثر در وقوع زمین‌لغزش در نظر گرفته شده است. بیشتر زمین لغزش‌ها در کنار جاده‌ها مشاهده شد. بررسی وقوع زمین لغزش با فاصله از رودخانه نشان داد که بیشتر در فاصله کمتر از 150 متر از شبکه رودخانه و در ارتفاعات مرتفع رخ داده است، همچنین سنگ شناسی به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل در پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش در نظر گرفته شده است.
نتیجه‌گیری: نتایج مدل نشان داد که روش ANP از دقت بیشتری نسبت به روش AHP برخوردار می‌باشد، زیرا ترتیب اولویت‌بندی عوامل موثر در آن منطقی‌تر و قابل قبول‌تر بوده  که در این میان با توجه به عوامل موثر زمین‌لغزش در روش ANP، پارامترهای شیب زمین، کاربری اراضی و لیتولوژی بیشترین اهمیت را در توسعه زمین‌لغزش به خود اختصاص داده‌اند، چون امکان مقایسه زیر معیارها را فراهم می کند. بازدیدهای میدانی هم این موضوع را ثابت کرده است. اما نتایج حاصل از روش AHP نشان می‌دهد که عامل لیتولوژی و کاربری اراضی بیشترین نقش را در شکل‌گیری زمین‌لغزش و گسترش آن در محدوده مطالعاتی دارد و سایر عوامل نقش کنترل‌کننده و تشدید‌کننده دو عامل مذکور را دارند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Examining the landslide risk in Watershed of Khaniam, Tonekabon , using Analytic Hierarchy Process (AHP) and Analytical network process (ANP)

نویسندگان [English]

  • somayeh emadodin 1
  • fatemeh salimzadeh 2
  • saleh arekhi 1
1 Assistant Professor, Department of Geography, Faculty of Literature and Human sciences, Golestan University, Gorgan, Iran
2 MA in Environmental hazards, Department of Geography, Golestan University, Gorgan, Iran
چکیده [English]

To examine the landslide hazard in the area under study, Khanian (located in the West of Mazandaran province and Southeast of Tonekabon), AHP and ANP methods were used. Ten layers including lithology, distance from fault, slope, Aspect, Elevation, land use, distance to road, rainfall, distance to river, and Density of springs are considered as effective factors on the occurrence of landslide.. Study results showed that ANP is more accurate than AHP. Because prioritizing the effective factors in ANP is more sensible and acceptable; meanwhile, concerning the effective factors on landslide in ANP, land slope, land use, and lithology are the most significant factors on landslide development. As, ANP makes it possible to compare the sub criteria. This is also proved by field visits. However, results of AHP reveals that lithology and land use play the most important role in landslide occurrence and its expansion in the area under study and other factors indeed control and intensify the other two factors.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Land slide
  • AHP
  • ANP
  • Khanian watershed
  • Tonekabon

مراجع

حجازی، سید اسدالله؛ روستایی، شهرام؛ رنجبریان شادباد، مریم (1398). ارزیابی و پهنه بندی خطر وقوع زمین لغزش با استفاده از مدل ویکور، در حوضه آبریز حاجیلرچای. جغرافیای طبیعی، 12(44)، 65-51.
خواجوند، رضا (1394). مطالعه ژئوتکنیکی و زیست محیطی زمین لغزش غرب روستای گت‌کش منطقه کجور نوشهر. فصلنامه علمی پژوهشی زمین‌شناسی محیط زیست، 9 (33). 64-47.
رحیم پور، توحید؛ روستایی، شهرام؛ نخستین روحی، مهسا( 1396). پهنه بندی خطر وقوع زمین لغزش با استفاده از فرآیند تحلیل سلسه مراتبی   AHP(مطالعه موردی: حوضه آبریز سردول چای استان اردبیل)، هیدروژئوموزفولوژی، 4(13)، 20-1.
عابدینی، موسی؛ روستایی، شهرام؛ فتحی، محمد حسین(1395). پهنه بندی حساسیت وقوع زمین لغرش با استفاده از مدل هیبریدی قضیه بیز- ANP (مطالعه موردی: کرانه جنوبی حوضه آبخیز اهرچای از روستای نصیر کندی تا سد ستارخان)، پژوهش های ژئومورفولوژی کمی، 5(1)، 159-142.
عابدینی، موسی؛ فتحی، محمد حسین. (1393). پهنه­بندی حساسیت خطر وقوع زمین­لغزش در حوضه آبخیز خلخال چای با استفاده از مدل‌های چند معیاره، پژوهش­های ژئومورفولوژی کمی، 2(4)، 85-71.
کر نژادی، آیدینگ؛  اونق، مجید؛ پورقاسمی، حمید رضا ؛ بهره مند، عبدالرضا؛ معتمدی، منوچهر( 1399). پیش‌بینی حساسیت زمین‌لغزش با استفاده از مدل‌های ترکیبی فاصله ماهالانوبیس و یادگیری ماشین (مطالعه موردی: حوزه آبخیز اوغان، استان گلستان)، پژوهش‌های دانش زمین، 11(2). 18-1.
متولی، صدر الدین؛ 1396. پهنه‌بندی زمین لغزش در حوضه آبخیز خانیان تنکابن با استفاده از مدل ارزش اطلاعات Winf، جغرافیای طبیعی، 10 (63)، 45-31.
مغزز، سمیه؛ روستایی، شهرام؛ رحیم پور، توحید. (1398).  پهنه بندی خطر زمین لغزش در حوضه آبخیز نهند چای با استفاده از مدل ANP و تکنیک GIS ، پژوهش های ژئومورفولوژی کمی، 8(2)، 37-23.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 20 دی 1399
  • تاریخ پذیرش: 21 خرداد 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار