پهنه بندی فضایی ضریب محرومیت (شهری- روستایی) در استان های کشور

مقدمه: نابرابری درون ناحیه‌ای و بین ناحیه‌ای در بسیاری از کشورها چالشی اساسی در مسیر توسعه می‌باشد. این نابرابری یکی از مظاهر بارز کشورهای جهان سوم بوده و ناشی از شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی این کشورها می‌باشد. بنابراین تبیین این نابرابری‌ها و تلاش برای رفع این نابرابری‌ها یکی از اهداف اصلی برنامه‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی بوده که به رغم اجرای چندین برنامه توسعه در کشورمان، همچنان بسیاری از مناطق، الگوی توسعه یکسانی ندارند.
هدف: با توجه به ضرورت برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری برای توسعه مناطق که نیازمند شناخت همه جانبه از الگوی توسعه و محرومیت مناطق دارد، این تحقیق به بررسی میزان محرومیت در مناطق کشور و توزیع جمعیت سکونتگاهی مناطق روستایی و شهری آن می‌پردازد.
روش‌شناسی: این تحقیق در زمره مطالعات کاربردی و از نوع ماهیت توصیفی- تحلیلی و اطلاعات آن به صورت اسنادی جمع‌آوری شد. برای سنجش محرومیت اجتماعی 18 شاخص، محرومیت اقتصادی20 شاخص و برای محرومیت محیطی از 11 شاخص استفاده شد. اطلاعات شاخص‌ها به صورت اسنادی جمع‌آوری و به روش بهنجارسازی فازی، نرمال‌سازی و به منظور تحلیل مناسب‌تر، اطلاعات هر یک از شاخص‌ها در SPSS به روش مک‌گراناهان وزن‌دهی شدند و با احتساب وزن آن‌ها امتیاز هر شاخص در Excel محاسبه و با جمع امتیاز هر شاخص میزان محرومیت مناطق به دست آمد.
قلمرو جغرافیایی: قلمرو پژوهش از یک سو شامل تمام استان‌های کشور براساس آخرین تقسیمات سیاسی کشور در سال 1395 و در سوی دیگر برای تحلیل مناسب‌تر استان‌های کشور براساس پیوستگی جغرافیایی و پیوندهای فضایی و مکانی به 5 منطقه، شمال، غرب و شمال غرب، میانی و مرکزی، جنوب و جنوب غربی و شرق و جنوب شرقی تقسیم شدند.
یافته‌ها: نتایج تحقیق نشان داد، سکونتگاه‌های روستایی به لحاظ محرومیت اجتماعی و اقتصادی محرومیت بیشتری نسبت به سکونتگاه‌های شهری داشته‌اند و این سکونتگاه‌ها تنها به لحاظ محرومیت محیطی، نسبت به سکونتگاه‌های شهری محرومیت کمتری دارند. همچنین به لحاظ شاخص ترکیبی محرومیت که از روش تجزیه و تحلیل خوشه‌ای استفاده شد. استان‌های کشور به لحاظ محرومیت در سه گروه محرومیت پایین، متوسط و بالا طبقه‌بندی شدند و به موجب این تحلیل، استان‌های با سطح محرومیت پایین بیشتر در نواحی میانی و مرکزی کشور متمرکز داشتند و این مناطق بیشترین جمعیت شهرنشین کشور را شامل می‌شوند و در مقابل مناطق سطح محرومیت متوسط، بیشر در نواحی شرقی و غربی کشور بوده‌اند و این استان‌ها بیشترین جمعیت روستانشین کشور را دارند.
نتیجه‌گیری: سطح محرومیت مناطق روستایی در مقایسه با مناطق شهری بیشتر بوده و این موضوع علی‌رغم برنامه‌ریزی‌ که برای کاهش این سطح در برنامه‌های عمرانی و توسعه در کشورمان انجام شده، اما همچنان مؤفقیت آمیز نبوده است.