پهنه بندی فضایی ضریب محرومیت (شهری- روستایی) در استان های کشور

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 دانشیار، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

مقدمه: نابرابری درون ناحیه‌ای و بین ناحیه‌ای در بسیاری از کشورها چالشی اساسی در مسیر توسعه می‌باشد. این نابرابری یکی از مظاهر بارز کشورهای جهان سوم بوده و ناشی از شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی این کشورها می‌باشد. بنابراین تبیین این نابرابری‌ها و تلاش برای رفع این نابرابری‌ها یکی از اهداف اصلی برنامه‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی بوده که به رغم اجرای چندین برنامه توسعه در کشورمان، همچنان بسیاری از مناطق، الگوی توسعه یکسانی ندارند.
هدف: با توجه به ضرورت برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری برای توسعه مناطق که نیازمند شناخت همه جانبه از الگوی توسعه و محرومیت مناطق دارد، این تحقیق به بررسی میزان محرومیت در مناطق کشور و توزیع جمعیت سکونتگاهی مناطق روستایی و شهری آن می‌پردازد.
روش‌شناسی: این تحقیق در زمره مطالعات کاربردی و از نوع ماهیت توصیفی- تحلیلی و اطلاعات آن به صورت اسنادی جمع‌آوری شد. برای سنجش محرومیت اجتماعی 18 شاخص، محرومیت اقتصادی20 شاخص و برای محرومیت محیطی از 11 شاخص استفاده شد. اطلاعات شاخص‌ها به صورت اسنادی جمع‌آوری و به روش بهنجارسازی فازی، نرمال‌سازی و به منظور تحلیل مناسب‌تر، اطلاعات هر یک از شاخص‌ها در SPSS به روش مک‌گراناهان وزن‌دهی شدند و با احتساب وزن آن‌ها امتیاز هر شاخص در Excel محاسبه و با جمع امتیاز هر شاخص میزان محرومیت مناطق به دست آمد.
قلمرو جغرافیایی: قلمرو پژوهش از یک سو شامل تمام استان‌های کشور براساس آخرین تقسیمات سیاسی کشور در سال 1395 و در سوی دیگر برای تحلیل مناسب‌تر استان‌های کشور براساس پیوستگی جغرافیایی و پیوندهای فضایی و مکانی به 5 منطقه، شمال، غرب و شمال غرب، میانی و مرکزی، جنوب و جنوب غربی و شرق و جنوب شرقی تقسیم شدند.
یافته‌ها: نتایج تحقیق نشان داد، سکونتگاه‌های روستایی به لحاظ محرومیت اجتماعی و اقتصادی محرومیت بیشتری نسبت به سکونتگاه‌های شهری داشته‌اند و این سکونتگاه‌ها تنها به لحاظ محرومیت محیطی، نسبت به سکونتگاه‌های شهری محرومیت کمتری دارند. همچنین به لحاظ شاخص ترکیبی محرومیت که از روش تجزیه و تحلیل خوشه‌ای استفاده شد. استان‌های کشور به لحاظ محرومیت در سه گروه محرومیت پایین، متوسط و بالا طبقه‌بندی شدند و به موجب این تحلیل، استان‌های با سطح محرومیت پایین بیشتر در نواحی میانی و مرکزی کشور متمرکز داشتند و این مناطق بیشترین جمعیت شهرنشین کشور را شامل می‌شوند و در مقابل مناطق سطح محرومیت متوسط، بیشر در نواحی شرقی و غربی کشور بوده‌اند و این استان‌ها بیشترین جمعیت روستانشین کشور را دارند.
نتیجه‌گیری: سطح محرومیت مناطق روستایی در مقایسه با مناطق شهری بیشتر بوده و این موضوع علی‌رغم برنامه‌ریزی‌ که برای کاهش این سطح در برنامه‌های عمرانی و توسعه در کشورمان انجام شده، اما همچنان مؤفقیت آمیز نبوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Spatial zonation of deprivation coefficient (Urban-Rural) in the provinces of the country

نویسندگان [English]

  • saeid nasire zare 1
  • vahid riahei 2
1 PhD student, Department of Geography and Rural Planning, Faculty of Geographical Sciences, Kharazmi University, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Geography and Rural Planning, Faculty of Geographical Sciences, Kharazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The issue of intra-regional and inter-regional inequality in many countries is a major challenge to development. This inequality is one of the manifestations of the Third World countries and is due to the economic, social and political conditions of these countries. This study examined the extent of deprivation among urban and rural areas and settlements. This research was compiled as a descriptive-analytical nature of the applied studies and its data was documented. To measure social deprivation, 18 indicators were used, economic deprivation of 20 indicators, and 11 indicators were used for environmental deprivation. The results of the study showed that rural settlements have been deprived of social and economic deprivation more than urban residences, and these settlements are less deprived of urban residences in terms of environmental deprivation. Also, in terms of the combination of deprivation index, which was used as a cluster analysis technique. Provinces of the country were classified into three deprived departments: low, medium and high. According to this analysis, provinces with a lower depreciation level were concentrated in the central and central parts of the country, and these regions comprise the largest urban population, and in contrast, The areas of the average deprivation rate have been the highest in the eastern and western parts of the country, and these provinces have the most rural populations in the country.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spatial Inequality
  • Deprivation
  • Urban Settlements
  • Rural Settlements