شناسایی مهمترین مخاطرات طبیعی تأثیر‌گذار بر آسیب‌پذیری شهری نمونه موردی: شهر اردبیل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

2 استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

3 دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

مقدمه: جهت کاهش آسیب­پذیری سکونتگاه­ها، شناسایی مهمترین مخاطرات منطقه از جمله مخاطرات محیطی ضرورت دارد تا با تاب­آور نمودن شهرها و کاهش خطرات و پیش­گیری از وقوع آنها اقدامات لازم انجام شود.
هدف: هدف این مقاله شناسایی مهمترین مخاطرات طبیعی تاثیرگذار بر آسیب­پذیری شهر اردبیل است.
روش‌شناسی: تحقیق حاضر از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت توصیفی- تحلیلی است. رویکرد پژوهش از نوع ترکیبی و مدل متوالی اکتشافی است. جامعه آماری پژوهش، اساتید و کارشناسان متخصص شهر اردبیل در این زمینه است. داده­های کیفی، به روش نمونه­گیری هدفمند، توسط 10 نفر از اساتید دانشگاه محقق اردبیلی و داده­های کمّی، به روش نمونه­گیری گلوله برفی، توسط 200 نفر از متخصصان مربوطه بدست آمد. برای تحلیل داده­ها و بررسی اثرگذاری متغیرها از معادلات ساختاری مبتنی بر واریانس با روش حداقل مربعات جزئی (smart- pls) استفاده شد.
قلمرو جغرافیایی: قلمروی جغرافیایی تحقیق حاضر شهر اردبیل است.
یافته‌ها: یافته ­های تحقیق کیفی و کمی نشان ­داد که 9 متغیر تحقیق (مخاطرات طبیعی) آسیب­پذیری شهر اردبیل را به میزان 824/0 تبیین می­کنند. بیشترین آماره t و بیشترین ضریب مسیر برای متغیرهای مخاطرات سرمای شدید و یخبندان، زلزله و باد و طوفان مربوط می­شود.
نتیجه‌گیری: نتایج تحقیق حکایت از این داد که از بین مخاطرات طبیعی، سرمای شدید و یخبندان، زلزله، باد و طوفان، برف شدید و گرمای شدید، مهمترین مخاطرات اردبیل هستند. در همین راستا این پژوهش برای مدیران این حقیقت را روشن می­سازد که آنها با شناسایی و برنامه­ریزی بر مخاطرات طبیعی و متغیرهای تبیین کننده آن علاوه بر کاهش آسیب­پذیری شهر، می­توانند زمینه را برای تاب­آوری شهری نیز فراهم سازند.

کلیدواژه‌ها


اسفندیاری­درآباد، فریبا؛ عطا، غفاری­گیلانده و خداداد، لطفی. (1393) . ارزیابی آسیب­پذیری شهرها از گسل­های پیرامونی با استفاده از روش TOPSIS در محیط GIS مطالعه‌ی موردی: (شهر اردبیل). مخاطرات محیط طبیعی، 4: 17-33. 
اوزی، رمضان. (1393). جغرافیای مخاطرات (مخاطرات انسانی و طبیعی)، ترجمه محمد ظاهری، چاپ سوم. تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
آزاده، سیدرضا؛ و تقوایی، مسعود. (1396) . تحلیل فضایی آسیب­پذیری سکونتگاه­های شهری و روستایی در برابر مخاطره زلزله (مطالعه موردی: استان گیلان)، تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 3: 71-84.
بیرودیان، نادر. (1385). مدیریت بحران اصول ایمنی در حوادث غیرمنتظره. مشهد: نشر جهاد دانشگاهی مشهد.
پویان، ژیلا؛ و فریبرز، ناطقی­الهی. (1378). آسیب­پذیری ابر شهرها در برابر زمین لرزه؛ مطالعه موردی شهر تهران، سومین کنفرانس بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله (صص 1-17)، جلد چهارم، تهران.
حاجی­نژاد، علی؛ احد، بدلی؛ و واحد، آقایی. (1394). بررسی عوامل مؤثر برآسیب‌پذیری ناشی از زلزله در مناطق شهری دارای سکونت‌گاه‌های غیررسمی با استفاده از GIS (مطالعة موردی مناطق1و5 شهر تبریز)، مخاطرات محیط طبیعی، 6: 33-56.
حسین­زاده، سیدرضا. (1383). برنامه­ریزی شهری همگام با مخاطرات طبیعی با تأکید بر ایران، جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، 3: 59-88
درستکار­گل­خیلی، هما؛ یدالله، یوسفی؛ مهدی، رمضان­زاده­لسوبی؛ و همت­الله، روده. (1394). ارزیابی میزان تاب­آوری سکونتگاه­ها در برابر مخاطره­ی سیلاب در روستاهای منتخب حوضه­ی نکارود، تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 7: 15-30.
روستایی، شهرام. (1390). پهنه­بندی خطر گسل تبریز برای کاربری­های مختلف اراضی شهری، جغرافیا و توسعه، 21: 27-41.
طاهری­زاده، کیاتون. (1394). بررسی تاثیرات چابکی زنجیره­تامین، بر سودآوری سازمان، پایان­نامه کارشناسی­ارشد. دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده مدیریت و حسابداری، گروه مدیریت اجرایی.
فرجی­سبکبار، حسنعلی؛ مرتضی، امیدی­پو، مهدی، مدیری؛ و امیر، بسطامی­نیا. (1393). ارائه مدل پهنه­بندی آسیب­پذیری شهر اهواز با استفاده از مدل مرتب­سازی گزینه­ها مبتنی با پروفایل (SSP)، مدیریت بحران،  1: 45-56.
فرزاد­بهتاش، محمدرضا؛ محمدعلی، کی­نژاد، محمدتقی، پیربابایی؛ و علی، عسگری. (1392). ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه­های تاب­آوری کلان شهر تبریز، هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 3: 33-42.
قهرودی­تالی، منیژه؛ آنیتا، مجیدی­هروی؛ و اسماعیل، عبدلی. (1395). آسیب­پذیری ناشی از سیلاب شهری (مطالعه موردی: تهران، درکه تا کن)، جغرافیا و مخاطرات محیطی، 17: 21-  35.
لطفی، خداداد. (1391). مدل­سازی ضریب آسیب­پذیری شهرها در برابر زلزله با استفاده از GIS و GA مطالعه موردی: (شهر اردبیل)، پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه محقق اردبیلی، دانشکدة علوم و ادبیات انسانی، گروه جغرافیا.
محمدپور، احمد. (1389). فرا­ روش بنیان­های فلسفی و عملی روش تحقیق ترکیبی در علوم اجتماعی و رفتاری، تهران: انتشارات جامعه شناسان.
محمدی، علیرضا؛ و اصغر، پاشازاده. (1396). سنجش تاب­آوری شهری در برابر خطر وقوع زلزله، مطالعه موردی: شهر اردبیل، پژوهش­های دانش زمین، 30: 112-126.
یاراحمدی، داریوش؛ و سیامک، شرفی. (1395). عوامل محیطی موثر بر شکل‌گیری و رخداد مخاطرات طبیعی سکونت‌گاه‌های روستایی دشت سیلاخور استان لرستان، مخاطرات محیط طبیعی، 8: 123-134.
Al-Nammari, F., & Alzaghal, M. (2015). Towards Local Disaster Risk duction in Developing Countries: Challenges from Jordan. Isaster Risk Reduction, 12: 34-41.
ESCAP. (2014). Statistical Yearbook for Asia and the Pacific 2014, Nnited Nations Publications. Www. ESCAP. Org.
Henseler, J., Ringle C. M., & Sinkovics, R. R. (2009). The use of partial least squares path modeling in international marketing. Advances in International Marketing, 20: 277-320.
Herbert, E., Huppert, R, & Sparks, J. (2006). Extreme natural hazards: population growth, globalization and environmental change. Royal society publishing, 364: 1803-1814.
Hemingway, L., & Priestley, M. (2014). Natural Hazards, Human Vulnerability and Disabling Societies: A Disaster for Disabled People? Review of Disability Studies: An International Journal, 2: 57-67.
Parvin, G. A., Surjan, A., Rahman, A., & Shaw, R. (2016). Urban Risk, City Government, and Resilience, Urban Disasters and Resilience in Asia, 21-34.
Peduzzi. P., Dao, H., Herold, C., & Mouton, F. (2009). Assessing global exposure and vulnerability towards natural hazards: The Disaster Risk Index. Natural Hazards Earth System Sciences, 9: 1149–1159.