سنجش میزان اثرگذاری تنوع فعالیت های اقتصادی بر پایداری توسعه روستایی (مطالعۀ موردی: دهستان پیوه ژن شهرستان مشهد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

مقدمه: یکی از مهمترین استراتژی های ارائه شده در چارچوب الگوی توسعه پایدار روستایی، تنوع بخشی فعالیت های اقتصادی است، به نظر می رسد تنوع فعالیت های اقتصادی زمینه را برای کاهش اثرات منفی ناشی از ناپایداری در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی فراهم می آورد و در تحقق توسعه پایدار روستایی موثر است.
هدف:  با توجه به وجود ناپایداری های متعدد در ابعاد مختلف در نواحی روستایی، مطالعۀ حاضر به بررسی میزان اثرگذاری تنوع فعالیت های اقتصادی بر پایداری سکونتگاههای روستایی می‌پردازد.
روش شناسی : روش تحقیق با توجه به ماهیت کار، توصیفی‌- تحلیلی مبتنی بر روش‌های میدانی و اسنادی بوده است.. متغیر وابسته «توسعه پایدار روستایی» در سه بعد اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی و متغیر مستقل «تنوع فعالیت های اقتصادی» است که به تفکیک بخش های کشاورزی و غیرکشاورزی مورد بررسی قرار گرفت. مقیاس کلیۀ شاخص‌ها و متغیرهای تحقیق نسبی است. داده های مورد بررسی به کمک پرسشنامه خبرگان محلی  (دهیار و اعضای شورای اسلامی روستا) در 21 روستای بالای صد نفر کمی گردید.  قلمرو جغرافیایی منطبق بر کلیه سکونتگاه‌های روستایی دهستان پیوه ژن در بخش احمدآباد شهرستان مشهد است.
یافته ها: نتایج نشان داد تنوع فعالیت های اقتصادی غیرزراعی به معنای واقعی در نواحی روستایی ایجاد نشده و تنها 27.8 درصد شاغلین روستایی در مشاغل غیرزراعی مشغول به فعالیت هستند. به همین دلیل در مدل رگرسیونی تنوع فعالیت های غیرکشاورزی از مدل خارج و تنوع فعالیت های کشاورزی در مدل باقی ماند. در این آزمون تنوع فعالیتهای کشاورزی بر توسعه پایدار سکونتگاههای روستایی موثر بوده است به طوری که با افزایش یک واحد انحراف استاندارد در متغیر تنوع فعالیتهای کشاورزی، توسعه پایدار به اندازه 0.43 افزایش یافته است.
نتیجه گیری: با توجه به اهمیت و نقش فعالیت های غیرزراعی، توسعه فرصت های شغلی در بخش صنعت و خدمات به منظور حصول پایداری در ابعاد مختلف در نواحی روستایی ضروری است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ازکیا. مصطفی و ایمانی، علی. (1387). توسعه پایدار روستایی. تهران: انتشارات اطلاعات.
بانک جهانی (1384). راهبرد توسعه روستایی رویکرد نوین بانک جهانی. تهران: موسسه پژوهش های برنامه ریزی و اقتصاد کشاورزی.
جوان. جعفر. علوی‌زاده، امیرمحمد و کرمانی. مهدی. (1390). نقش متنوع‌سازی فعالیت‌های اقتصادی در توسعۀ پایدار روستایی. فصلنامة علمی- پژوهشی انجمن جغرافیای ایران (جغرافیا). 9 (29)،  43-17.
رضوانی. محمدرضا و اکبرپور سرانسکانرود. محمد. (1390). تحلیل اعتبارات صنایع بخش کشاورزی و روستایی مطالعه موردی: استان آذربایجان. فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، 1(1)، 15-1.
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان خراسان رضوی. (1397). سالنامة آماری استان خراسان رضوی، استانداری خراسان رضوی.
صالحی شانجانی. پروین. (1384). رویکرد حفاظتی به منابع ژنتیکی جنگل های شمال کشور. فصلنامه جنگل و مرتع، 68 و 69، 60-66.
طاهرخانی. مهدی. (1386). روش های چندشاخصه در جغرافیا. تهران: انتشارات سمت.
علوی زاده. امیرمحمد، (1389). نقش متنوع سازی فعالیت های اقتصادی در توسعه پایدار روستایی (مطالعه موردی: شهرستان سمیرم). پایان نامه منتشرشده  دکتری، دانشگاه فردوسی مشهد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. گروه جغرافیا.
عینالی. جمشید. (1393). ارزیابی نقش گردشگری خانه های دوم در تنوع بخشی به اقتصاد روستایی (مطالعة موردی: دهستان حصار ولیعصر در شهرستان آوج). مجلّة پژوهش و برنامه ریزی روستایی، 3 (5)، 107-97.
غیاثوند. احمد. (1392). کاربرد آمار و نرم افزار SPSS در تحلیل داده ها. تهران: نشر تیسا.
قاسمی. مریم. (1389). پایدارسازی جمعیتی سکونتگاههای روستایی شهرستان مشهد با تأکید بر رویکرد متنوع سازی فعالیت های اقتصادی. پایان نامه منتشرشده دکتری، دانشگاه فردوسی مشهد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. گروه جغرافیا.
قاسمی. مریم و جوان. جعفر. (1393). تبیین رابطه­ی تنوع بخشی فعالیت های اقتصادی و توسعه ی پایدار روستایی مطالعه موردی: شهرستان مشهد. پژوهش های روستایی، 5 (2)، 237 ـ 262.
کوچکی. عوض. (1377). تنوع زیستی و سلامت جوامع. دومین گردهمایی زعفران و زراعت گیاهان دارویی.گناباد.
محمدی یگانه. بهروز و ولایی. محمد (1393). تنوع بخشی به اقتصاد روستاها جهت تحقق توسعه پایدار مورد: دهستان مرحمت آباد شمالی شهرستان میاندوآب. فصلنامه اقتصاد و فضا و توسعه روستایی، 3 (2)، 53- 68.
مرکز آمار ایران. (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن، شهرستان مشهد.
موسسه توسعه روستایی ایران. (1381)، توسعه روستایی. مجموعه گزارشهای همایش چالشها و چشم اندازهای توسعه ایران. دفتر چهارم گزارش 24.
یاری حصار. ارسطو. بدری. علی. پورطاهری. مهدی و فرجی سبکبار. حسنعلی. (1390). سنجش و ارزیابی پایداری حوزۀ روستایی کلان‌شهر تهران. پژوهش‌های روستایی، 2 (8)، 89-12.
یاسوری. مجید و جوان. جعفر. (1394). تحلیل محدودیتهای تنوع بخشی اقتصاد روستایی مورد: دهستان اشکور علیا. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 4 (13)، 34-19.