ارزیابی توان اکولوژیک توسعه شهری- روستایی حوضه ی آبخیز طارم، استان زنجان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه گلستان

2 استادیار گروه جغرافیای دانشگاه پیام نور گلستان

3 کارشناسی جغرافیای شهری دانشگاه گلستان

4 دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور ساری

JGET-1701-1000

چکیده

ارزیابی سرزمین، اطلاعات اساسی مرحله دوم آمایش سرزمین شامل انتخاب مناسب‌ترین استفاده از سرزمین و نظام مدیریت را فراهم می‌نماید. در همین راستا هدف از این مطالعه، تعیین مناسب‌ترین و مطلوب‌ترین پهنه‌های محیط‌زیستی حوضه‌ی آبخیز طارم واقع در استان زنجان با ارزیابی توان اکولوژیک برای کاربری توسعه‌ای است. برای انجام این کار، از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) استفاده شده است. بدین‌ترتیب که پس از تهیه لایه‌های اطلاعاتی مورد نظر و وارد ساختن این لایه‌ها در محیطArc GIS و پس از تهیه و تکمیل پرسشنامه توسط متخصصان مرتبط با موضوع، ماتریس اولیه و نرمال برای تعیین وزن نسبی لایه‌ها تکمیل شد. در فرآیند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) با توجه به وزن نسبی لایه‌ها که پس از تکمیل پرسشنامه توسط متخصصان مرتبط با موضوع و تهیه ماتریس‌های اولیه و نرمال و نتایج حاصل از آن مشخص شد، بیشترین عامل محدودکننده شیب است که بالاترین درصد وزن نسبی به آن اختصاص داده شده است، بنابراین قسمت‌های مرکزی حوضه که کمترین شیب یعنی 0- 2 تا 8- 12 درصد را داراست و از نظر پوشش گیاهی شامل مراتع کم تراکم و جنگل‌های تنک و ... بوده، مناسب‌ترین بخش‌ها برای توسعه است. سرانجام تعیین وزن نهایی لایه‌ها و تلفیق اطلاعات در نرم‌افزار Idrisi انجام شد که نتایج حاصل از این روش بدین‌ترتیب است: حدود 14.36 درصد از کل حوضه دارای توان درجه یک مناسب و حدود 10.12 درصد دارای توان درجه دو مناسب برای توسعه شهری- روستایی بوده و 75.52 درصد نیز فاقد توان مناسب برای این‌گونه توسعه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


پورجعفر، محمد رضا، منتظرالحجه، مهدی، رنجبر، احسان و کبیری، رضا، 1391، ارزیابی توان اکولوژیکی به منظور تعیین عرصه­های مناسب توسعه در محدوده­ی شهر جدید سهند، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 28، صص 22-11.
جمعه پور، محمد، 1385، کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی در امکان سنجی توان­های محیطی و تعییت الگوی فضایی بهینه در نواحی روستایی (مورد نمونه: شهرستان تربت حیدریه)، مجله پژوهش­های جغرافیایی، شماره 55، صفحات 85-35.
حاتمی­نژاد، حسین، رجایی، سید عباس، سالاروندیان، فاطمه و تیموری، ایرج، 1392، ارزیابی تناسب کاربری اراضی از طریق مدل توان اکولوژیک در استان اردبیل با هدف آمایش سرزمین، فصلنامه آمایش سرزمین، دوره پنجم، شماره اول، صفحات 5-26.
حسینی­ابری، سیدحسن، 1379، طرح چارچوب نظری و الگوی توسعه مجموعه­های روستایی در بلوچستان، معاونت پژوهشی دانشگاه اصفهان.
عزیزیان، محمدصادق؛ نقدی، فریبا وملازاده، مهدی، 1393، ارزیابی توان اکولوژیک حاشیه شهر تبریز به منظور توسعه پایدار شهری با رویکرد MCE ، مجله پژوهش و برنامه­ریزی شهری، سال چهارم، شماره سیزدهم، تابستان.
قرخلو، مهدی، حمیدرضا پورخباز، محمدجواد امیری، حسنعلی فرجی سبکبار، 1388، ارزیابی توان اکولوژیک قزوین جهت تعین نقاط بالقوه توسعه شهری با استفاده از RS و GIS، مجله­ی مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، سال اول، شماره­ی دو، صص 68-51.
قنواتی، عزت­اله و دلفانی­گودرزی، فاطمه،1392، مکان­یابی بهینه توسعه شهری با تاکید بر پارامترهای طبیعی با استفاده از مدل تلفیقی فازی AHP، دو فصلنامه­ی ژئومورفولوژی کاربردی ایران، سال اول، شماره اول، بهار و تابستان، صص 60-45.
کاشی­ساز، مهناز، منوری، مسعود. افخمی، مهران و کرباسی، عبدالرضا، 1389، کاربرد فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) در ارزیابی توان اکولوژیک برای توسعه روستایی- شهری، (مطالعه موردی: منطقه صیدون استان خوزستان)، مجله محیط زیست و توسعه، سال 1، شماره1، ص 50-43.
ماهینی، عبدالرسول سلمان و کامیاب، حمیدرضا، 1390، سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی کاربردی با نرم افزار ایدریسی، انتشارات مهر مهدیس، 582
مخدوم، مجید،1380، نخستین تجربه مدلسازی توامان برای سامانه­های اطلاعات جغرافیایی در ایران، همایش ژئوماتیک، تهران، انتشارات سازمان نقشه برداری کشور.
مخدوم، مجید، 1384، شالوده آمایش سرزمین، چاپ ششم. تهران. انتشارات دانشگاه تهران.
میرداودی، حمیدرضا، زاهدی پور، حجت الله، مرادی، حمید رضا و گودرزی، غلامرضا، 1386، بررسی و تعیین توان اکولوژیک استان مرکزی از نظر کشاورزی و مرتعداری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، فصل نامه علمی-پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، جلد 15، شماره 2، صفحات 255-242.
میرکتولی، جعفر و کنعانی، محمدرضا، 1390، ارزیابی توان اکولوژیک کاربری توسعه­ی شهری با مدل تصمیم­گیری چندمعیاری MCDM و GIS (مطالعه موردی: شهرستان ساری استان مازندران)، پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره77.
نوری، هدایت­الله، 1379، تحلیل فضایی در جغرافیای کشاورزی، فصلنامه پژوهش­های جغرافیایی. شماره 39.
وزارت نیرو، 1380، شرکت مهندسین مشاور دزآب- گزارش مطالعات ارزیابی زیست­محیطی سد مخزنی صیدون (چاپ نشده).
Aurger, P. 2000, Aggregation and emergence in ecological modeling, Ecol Model., Vol.127, pp.11-20.
Brazier, A. M. 1998, Geographic Information system: A consistent approach to land use planning decisions around hazardous installations, Jour. Hazardous Materials, Vol.61, pp.355-361.
Dai FC, Lee CF and Zhang XH. 2001, GIS-based geo-environment evaluation for urban land-use planning: a case study. Engineering Geology, 61:257-271.
Huigen, M. Agent Based Modeling in Land use & Land Cover Change Studies. Laxenburg. Austria. (Web site:www.iiasa.ac.at)
J. 1999, GIS & Multicriteria Decision Analysis. Jhon Weily & sons. Newyork. VSA, pp: 198- 204.
McHarg, I. 1969, Design with Nature, Nature History Press, Garden City, New York.
H. A. 1985.What is environmental management. In Environmental Planning management ed J. J, Basinski and K. D, cocks) CSIRO. Canberra: 31-36.
Pennington, M. 2000, Urban policy and Public choice theory and Politics of urban containment. Journal of Environmental and Planning Policy, Vol.18, pp.25-32.
prokash and R,P,Gupta.1998, Land use mapping coalfield, India,International Journal of Remote Sensing,Vol 19,No.3,pp 391-610.
Qingming, Zhan. 2003, A Hierarchical Object-Based Approach for Urban Land-Use Classification from Remote Sensing Data, ITC.
1980, the analytical hierarchical process planning, priority setting, resource allocation. new york: mc graw- hill.
Smith, L.G. 1993, Impact Assessment & Sustainable Resource Management, Longman Group Press, pp 21.
Svoray, T. et al. 2005, Urban land use allocation in a Mediterranean ecoton: habitat heterogeneity model incorporated in a GIS , using a multi-criteria mechanism .landscape & urban planning, 2 pp-337-351.
Yang, F, et al. 2008, spatial analyzing system for urban landuse management based on GIS and multicriteria assessement modeling. progress in natural scince, vol. 18, issue 10, pp. 1279-1284.