بررسی نقش عوامل طبیعی در پراکنش و استقرار سکونتگاه‌های روستایی شهرستان زنجان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، تهران، ایران

چکیده

شکل گیری سکونتگاه‌های انسانی، همواره بر پایه‌ی عوامل طبیعی مانند؛ آب و خاک مناسب استوار بوده است و روستاها به عنوان اولین شکل از حیات جمعی انسان در یک عرصه طبیعی از خصوصیات متعدد طبیعی، اقتصادی و ... تأثیر می‌پذیرند. این پژوهش با هدف بررسی وضعیت استقرار سکونتگاه‌های روستایی شهرستان زنجان، بر حسب معیارهای طبیعی صورت گرفته است. به منظور دستیابی به اهداف پژوهش، 5 معیار طبیعی شامل؛ ارتفاع، شیب، جهت شیب، بارش و دما به عنوان عوامل مؤثر در استقرار سکونتگاه‌ها انتخاب شده و با استفاده از روش‌های آماری در محیط GIS و شاخص آماری موران مورد تحلیل قرار گرفته‌اند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که 70 درصد روستاهای این شهرستان در ارتفاع بیشتر از 1600 متر قرار دارند که این امر بیانگر کوهستانی بودن بیشتر مناطق این شهرستان است. همچنین با توجه به گرایش مکان‌گزینی روستاها در مناطق با شیب مناسب، 76.2 درصد روستاهای این شهرستان در طبقه شیب 15-0 درصد استقرار یافته‌اند. در نتیجه با توجه به عدم همبستگی معنادار عوامل طبیعی در مکان‌گزینی مناطق روستایی، با استفاده از شاخص موران که از توابع خود همبستگی فضایی جهت استخراج الگوی توزیع می‌باشد، توزیع فضایی نقاط روستایی محدوده مورد مطالعه از نوع خوشه‌ای است که در این خصوص ضریب موران مثبت و برابر با 0.45 بوده که در سطح اطمینان 1 درصد معنادار می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Contribution of Natural Factors in the Distribution and Establishment of Rural Settlements in Zanjan Town

نویسنده [English]

  • mohamad sadegh oliaei
Assistant Professor, And Faculty Member of the Ministry of Science, Research and Technology (Corresponding Author)
چکیده [English]

The emergence of human settlements has always been based on natural factors such as water and soil, and villages as the first form of human collective life in a natural environment are affected by numerous natural, economic and ... characteristics. This present study was carried out with the aim of investigating the status of rural settlements in Zanjan town based on natural criteria. In order to achieve the research objectives, five natural criteria including elevation, slope, slope direction and climatic elements (precipitation and temperature) were selected as effective factors in settling habitats and analyzed using statistical methods in GIS environment and Moran index. The results show that 70 percent of the villages of the town are located in altitudes above 1600 meters, which indicates that most areas of the town are mountainous. Also, due to the location of the villages in suitable slopes, 76.2% of the villages of the town have been located on the slope level of 0-15%. Due to the existence of suitable environmental conditions, especially fertile soil, we could see the suitable agricultural production in this area. As a result, due to the lack of significant correlation between natural factors in rural locations, using the Moran index which is the spatial correlation function for extracting the distribution pattern, the spatial distribution of the rural areas of the study area is of a cluster type. In this regard, Moran coefficient is positive and equal to 0.45, which is significant at one percent confidence level.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Village
  • rural settlements
  • Zanjan town
  • Moran Index
اکبر اقلی، فرحناز و سعدالله ولایتی. (1383). بررسی جایگاه عوامل طبیعی در استقرار سکونتگاه­های روستایی. نشریه انجمن جغرافیایی ایران، 5(12)، 66-15.
بهرامی، رحمت الله. (1390). محدودیت­ها و تنگناهای محیطی و تأثیر آن بر ناپایداری سکونتگاه­های روستایی )مطالعه موردی: شهرستان سنندج). پژوهش­های روستایی، 2(1)، 173-150.
ثروتی، محمد رضا، سعید، خضری و توفیق، رحمانی. (1388). بررسی تنگناهای طبیعی توسعه فیزیکی شهر سنندج. پژوهش­های جغرافیایی طبیعی، 68(2)، 122-109.
جعفربیگلو، منصور، معصوم، قدیری ، مجتبی، موسوی روزان، سیدمحمد و زهرا بخشی. (1392). نقش عوامل طبیعی در پراکنش فضایی سکونتگاه­های روستایی شهرستان تربت جام. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 2(2)، 51-11.
دارابی، حسن. (1377). مدلی برای مکان­یابی سکونتگاه­های روستایی. مسکن و محیط روستا، 41(2)، 11- 16.
رهنمـــا، محمـــد رحـــیم. (1388)، تحلیـــل توزیـــع فضـــایی کتابخانه­های عمـومی در شـهر مشـهد. کتابـداری و اطـلاع رسانی، 46(2)، 19-1.
زمردیان محمد جعفر. (1383). کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه­ریزی شهری و روستایی. تهران: نشر پیام نور
سایت استانداری زنجان
سایت مرکز آمار ایران
سیف الـدینی، فرانـک و منصـوریان، حسـین. (1390). تحلیـل الگوی تمرکز خدمات شهری و آثار زیست محیطی آن در شهر تهران. محیط شناسی، 37(2)،24 -12
علیجانی، بهلول. (1373). نقش کوه­های البرز در تنوع مکانی بارش. مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تربیت معلم تهران، 5(1)، 99-120.
فاضل­نیا، غریب، مسعود، رجایی و سید یاسر، حکیم دوست. (1391). خشکسالی اقلیمی و پیامدهای مکانی و فضایی آن در مناطق روستایی: مطالعه موردی دهستان قره پشتلوی بالا، شهرستان زنجان. فصلنامه روستا و توسعه، 15(1)، 72-57.
مهدوی، مسعود، معصوم قدیری، مجتبی و بهروز محمدی یگانه. (1383). نقش عوامل جغرافیایی در ناپایداری و مهاجرت­های روستایی استان زنجان. پژوهش­های جغرافیایی، 14(2)، 205-222
یاری، ارسطو. (1390). هویت روستایی کلانشهر تهران. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، 224.
Anabstani A. (2011). The role of natural factors in stability of rural settlements (case study: Sabzevar county), Geography and Environmental Planning, 40(4), 89-104.
Clark. (1986). Statistical Methodes for Geography, New York
Jay3 J. (2005). Statistical Analysis with Arc/View GIS, New York.
Lee, J; Wong, D. (2001). Statistical analysis with arc view GIS, John Wiley and sons, New York,135-137.
Stocklin, J., Hirayama, K., Alavi, M., Eftekhar-nezhad, J., Haghipour, A., Hajian, J., and Vale, N. (1969). Explanatory text of the Zanjan quadrangle map, 1:250000. Geological quadrangle No. D4. Geological Survy of Iran