تحلیل پیکره بندی گذر بافت های تاریخی شهرها با روش چیدمان فضا (مطالعه موردی: محله شعربافان لاهیجان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه معماری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران.

2 استادیار، گروه معماری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران.

10.22034/jget.2024.133757

چکیده

مقدمه:  بافت­های تاریخی شهرها از فرم­های غالب و نوع فعالیت مردمانی که در آن می­زیسته­اند حکایت می­کنند. ویزگی­های معماری و شهری دوران پیشین را روایت کرده و هویت­بخش شهرها هستند. کوچه­ها و گذرهای تاریخی فضای واسط بین بنای معماری و فضاهای شهری هستند که از آن­ها به فضای بینابینی یاد می­شود.
هدف:  این مقاله‌ ساختار فضایی گذر محله تاریخی شعربافان لاهیجان را در سه دوره زمانی متفاوت مورد بررسی و تحلیل قرار داده است.
روش شناسی: ‌‌این پژوهش ابتدا محله شعربافان بر اساس یک عکس قدیمی متعلق به دهه 20 شمسی توسط نرم­افزار Cinema 4D شبیه سازی شد. در مرحله بعد، پلان محدوده شبیه­سازی شده در نرم­افزار Autocad ترسیم شده و از آن خروجی dxf گرفته شد. برای تحلیل و بررسی سازمان فضایی و نحو فضا، و دست­یابی به انواع شاخص‌های آنالیز ترکیبی با استفاده از نقشه محوری، از میان نرم­افزارهای موجود در این خصوص، با مطالعه و بررسی، نرم­افزار UCL Depth Map  برای این تحقیق، استفاده شده­است. برای بررسی بیشتر، وضعیت گذر مذکور در نقشه­های ترسیمی بر اساس نقشه­های هوایی شهر در سال 1335 و طرح جامع سال 1392 نیز مورد مطالعه و تحلیل قرار گرفت.  
قلمرو جغرافیایی پژوهش:  قلمرو جغرافیایی‌ شامل محله شعربافان لاهیجان می‌باشد‌.
یافته ­ها و بحث:  مقایسه نتایج تحلیل­ های حرکتی حاکی از آنست گذرهای بافت تاریخی شعربافان در گذشته از میزان خوانایی کمتری نسبت به دوره فعلی برخوردار بوده­است. همچنین میزان یکپارچگی فضایی در تحلیل نقشه سال 92 انسجام فضایی گذرها را به میزان قابل توجهی نسبت به سال 1335 بیشتر نشان می­دهد، این در حالی است که انسجام فضا در دهه 20 شمسی مطلوب بوده­است. شایان ذکر است خوانایی فضا در مقیاس محلی در تمامی دوره­ها از همبستگی بالایی برخوردار بوده و نشان­دهنده سهولت ادراک فضا در مقیاس محلی است. تحلیل گراف ها و بررسی نرم­افزاری ساختار فضایی نمونه­ها نشان داد میزان درک بصری فضا در دوره معاصر نسبت به دوره­های پیشین بیشتر شده­است. در دوران معاصر که تصویر واضحی از گذشته تاریخی شهرها وجود ندارد، اسناد تصویری منابع مهمی برای درک گذشته تاریخی به شمار می­روند.
نتیجه­ گیری: نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که شبیه­سازی فضاهای قدیم بر اساس اطلاعات موجود در عکس­ها و با روش­های رایانه­ای، امکان تحلیل ساختار فضایی کالبد قدیم و مطالعه بیشتر در خصوص بافت­های تاریخی شهرها را فراهم می­آورد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Configuration analysis of the passage of historical fabric of cities with the space syntax method (Case study: Sharbafan neighborhood in Lahijan)

نویسندگان [English]

  • maryam Molaei 1
  • Hossein Safari 2
  • farzaneh asadi malek jahan 2
1 PhD student in Architecture, Rasht Branch, Islamic Azad University, Rasht, Iran
2 Assistant Professor, Department of Architecture, Rasht Branch, Islamic Azad University, Rasht, Iran.
چکیده [English]

Historical alleys and passages are the interface between the architectural building and urban spaces, which are called in-between space. This article examines the spatial structure of the passage of the historical neighborhood of Sharbafan in Lahijan in three periods. For this purpose, Sharbafan neighborhood was first simulated based on an old photo belonging to the 1320s by Cinema 4D software. next , the simulated range plan was drawn in Autocad software. For further investigation, the status of the passage in the drawing maps based on aerial maps of the city in 1335 and the comprehensive plan in 1392 was also studied and analyzed. Graph analysis and software analysis of the spatial structure of the samples showed that the level of visual Intelligibility of space in the contemporary period has increased compared to previous periods. The results of axial analysis indicate that the passages of the historical fabric of Sharbafan in the past have been less Intelligibility than the current period. Also, the Correlation between local and global Intelligibility of the map of 1392 shows the synergy of the passages significantly more than in 1335, while the synergy in the 1320s was favorable. It is worth mentioning that the Intelligibility at the local scale has a high correlation in all periods and shows the ease of perceiving space at the local scale.

کلیدواژه‌ها [English]

  • In-between space
  • Cinema 4D
  • Space syntax
  • Historical fabric
  • Lahijan
ابریشمی، فرشاد؛ خزاعی، رعنا؛ علمی پور، محمد ابراهیم؛ و محمدی دوست لاهیجانی، فریدون. (1392). گیلان قدیم از دیروز تا امروز. تهران: خانه تاریخ و تصویر ابریشمی.
بلیلان اصل، لیدا؛ اعتصام، ایرج و اسلامی، سید غلامرضا (1390). نقش فضای بینابین در هویت بخشی به گستره ی فضایی بافت های تاریخی ایران، هویت شهر، شماره هشتم، سال پنجم، 59-71.
بنتلی، ای ین؛ الکک، آلن؛ مورین، پال؛ مکگین، سر و اسمیت، گراهام. (1392). محیط های پاسخده (کتاب راهنمای طراحان) ترجمه مصطفی بهزادفر، تهران: انتشارات دانشگاه علم و فرهنگ.
بنیانی، فاطمه؛ معمارضیا، کاظم؛ حبیبی، امین و فتاحی، کاوه. (1397). پیوستگی فضایی در گذار از فضای باز به بسته، اندیشه معماری، سال دوم، شماره 4، پاییز و زمستان، 63-76.
بوش، آکیکو. (1394). عکاسی معماری. ترجمه محمد خدادادی مترجم زاده. تهران: مرکب سپید.
پیرواولیا، مرجان؛ سهیلی، جمال الدین. (1396). کیفیت فضای بینابین در گذرهای تاریخی (نمونه موردی: گذر ساغریسازان شهر رشت)، انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شماره 13، بهار و تابستان، 33-48.
حسینی کومله، مصطفی؛ ستوده علمباز، فاطمه. (1392). نقش خاطره جمعی در باززنده سازی بافت های شهری: ارائه راهکار در خصوص ناحیه تاریخی لاهیجان. نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 4، 18، 92-79.
خان محمدی، مرجان؛ قلعه نویی، محمود. (1395). بازآفرینی مبتنی بر فرهنگ از طریق توسعه صنایع خلاق و تبیین محله های فرهنگی در بافت های تاریخی شهر، مرمت و معماری ایران، پاییز و زمستان، 12،  86-67.
راداحمدی، مینا؛ تهرانی، فرهاد؛ ابویی، رضا. (1390). معرفی و نقد بر چند سند تصویری – تاریخی تازه یافته در مورد میدارن نقش جهان، باغ نظر، دوره 2، شماره 17، 18-3.
ریسمانچیان، امید؛ بل، سایمون. (1394). رویکردی ریخت شناسانه در بررسی جایگاه بافت های فرسوده در ساختار فضایی شهر (مطالعه موردی: تهران). هویت شهر، شماره 21، 19-28.
سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان گیلان. (1398). سالنامه آماری گیلان. بازیابی در تاریخ 2 اسفند 1399 از:   https://sdi.mpogl.ir
عباس زادگان, مصطفی. (1381). روش چیدمان فضا در فرآیند طراحی شهری. فصلنامه مدیریت شهری , 9 (1), 64-75.
فیضی، محسن؛ اسدپور، علی. (1391). تحلیل محتوای سایت طراحی به وسیله عکاسی سریع توسط دانشجویان (قیاس تطبیقی ایران و ترکیه). معماری و شهرسازی آرمانشهر، 9(2),، 129-141.
کلانتری خلیل آباد، حسین؛ پوراحمد، احمد. (1384).  مدیریت و برنامه ریزی احیاء ناحیه تاریخی شهر یزد.  پژوهش های جغرافیایی، 54،4، 92-77.
کمالی پور، حسام؛ معماریان؛ غلامحسین؛ فیضی، محسن و موسویان، محمد فرید. (1391). ترکیب شکلی و پیکره بندی فضایی در مسکن بومی: مقایسه تطبیقی عرصه بندی فضای مهمان در خانه های سنتی کرمان. مسکن و محیط روستا، شماره 138، 3-16.
مرکز آمار ایران. (1397). سالنامه آماری کشور 1395. تهران: دفتر ریاست، روابط عمومی و همکاری های بین الملل.
مهندسین مشاور پویا نقش شهر و بنا. (1392). بازیابی در تاریخ 2 اسفند 1399 از:  https://gilan.mrud.ir
میراعلمی، سیده فائزه؛ صفری، حسین. (1399). ارزیابی فرآیند مسیریابی با استفاده از روش چیدمان فضا در موزه و آرامگاه کاشف السلطنه لاهیجان. معماری و شهرسازی آرمانشهر، شماره 31، 169-179.
همدانی گلشن، حامد. (1394). باز اندیشی نظریه "نحو فضا"، رهیافتی در معماری و طراحی شهری؛ مطالعه موردی: خانه بروجردی­ها، کاشان. نشریه هنرهای زیبا ـ معماری و شهرسازی، دوره 20، شماره 2، 85-92.
Ackerman, J. S. (2002). “On the Origins of Architectural Photography,” in This is not Architecture: Media Constructions, ed. Kester Rattenbury, London: Routledge. 195 p.
Askarizad, R. & Safari, H. (2020). The influence of social interactions on the behavioral patterns of the people in urban spaces (case study: The pedestrian zone of Rasht Municipality Square, Iran). Cities, 101, Available online 13 March 2020.
Byrne, B. (2012). 3D Motion Graphics for 2D Artists, Focal Press. 264 p.
Coskun, E. (2009). Documentation Of Architecture: Photography As An Objective Tool?. Master of Architecture in Architecture Department: Middle East Technical University. 116 p.
Doratli, N., Hoskara, S. O. & Fasli, M. (2004). An analytical methodology for revitalization strategies in historic urban quarters: A case study of the walled city of Nicosia. North Cyprus. Cities, 21(4): 329–348.
Debevec, P. E., Taylor, C. J. & Malik, J. (1996). Modeling and rendering architecture from photographs: a hybrid geometry- and image-based approach. SIGGRAPH '96 Proceedings of the 23rd annual conference on Computer graphics and interactive techniques, 11-20.
Hillier, B., & Hanson, J. (1984). The Social Logic of Space. Cambridge: Cambrige University Press. 281 p.
Hillier, b., Penn, A., Hanson, J., Grajews Ki, T., & Xu, J. (1993). Natural movement: Or, configuration and attraction in urban pedestrian movement. Environment and Planning B: Planning and Design , 20, 29-66.
Hillier, B. (2004). Designing safer streets: An evidence-based approach. planning in london , 48, 45-49.
Hillier, B. (2007). Space is the Machine: A Configurational Theory of Architecture. London: space Syntax Laboratory. 370 p.
J.M. van det Voordt, T., Vrielink, D., & B.R. van Wegen, H. (1997). Comparative floorplan-analysis in programming and architectural design. design studies ,18, 67-88.
Manum, B. (2009). A-Graph Complementary Software for Axial-Line Analysis. 070, pp. 1-9. Stockholm: InProceeding of the 7th International Space Syntax Symposium.
Marki, M., & Folkesson, C. (2000). Accessibility measures for analyzes of land use and traveling with geographical information systems. Proceedings of 2nd KFB-research Conference.
McQuilkin, K., & Powers, A. (2011). Cinema 4D (Third Edition), Focal Press. 440 p.
Mostafa, A., & Hassan, F. (2013). Mosque layout design: an analytical study of mosque layouts in the early ottoman period. Frontiers of Architectural Research, 2, 445-456.
Nooraddin, H. (1996). Al Fina 'A study of "in-between" Spaces along streets as an urban concept in Islamic cities of the east with a case study in Cairo. Department of town and Rerional planning, Faculty of Architecture. Trondheim-Norway. 85 p.
Peponis, J; Hajinikoloaou, E; Livieratos, C; Fatouros, D. A (1989). The spatial core of urban culture, Ekistics, No 56, pp 43-55.
Reverson. (2009). developings patial configuration abilities coupled with the space syntax theory for first year architectural studies. inproceedings of the 7th international space syntax symposium, (pp. 1-10). Stockholm.
Tiesdell, S., Taner, O. & Tim, H. (1996). Revitalizing Historic Urban Quarters. London: Architectural Press. 208 p.