تحلیل فضایی حساسیت وقوع زمین لغزش در محدوده های روستایی و شهری (مطالعه موردی: حریم مناطق تابع شهرستان گرگان در حوضه آبخیز زرین گل)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

2 مربی گروه معماری و شهرسازی، دانشگاه فنی و حرفه‌ای، تهران، ایران.

10.22034/jget.2023.147993

چکیده

مقدمه:  زمین‌لغزش‌ها فرایندهای طبیعی زمین‌شناسی هستند که ناهمواری‌های سطح زمین را متحول کرده، دوباره شکل می‌دهند. زمین ‌لغزش یکی از پدیده‌های مهم و قابل‌توجه در مسائل زیست‌محیطی، آبخیزداری و منابع طبیعی می‌باشد. مهم‌ترین دلیل با اهمیت بودن این پدیده، تلفات جانی و مالی ناشی از به وقوع پیوستن آن‌ها می‌باشد حوضه آبخیز زرین گل به دلیل توپوگرافی عمدتاً کوهستانی، فعالیت زمین ساختی و لرزه‌ خیزی زیاد، پتانسیل طبیعی برای زمین‌لغزش‌های گسترده را دارد.
هدف:  در این راستا با توجه به موضوع، هدف پژوهش فوق پهنه­بندی و ارزیابی حساسیت وقوع زمین لغزش در محدوده شهرگرگان در حوضه آبخیز زرین گل با استفاده از سیستم­های اطلاعات جغرافیایی است.
روش شناسی:  تحقیق حاضر، با توجه به ماهیت مسئله و موضوع مورد بررسی، از نوع تحقیقی و از حیث مطالعات کاربردی است. جهت تحلیل فضایی حساسیت وقوع زمین لغزش معیارهایی از قبیل: (شیب، جهت شیب، کاربری اراضی، فاصله از مراکز سکونتی، انحنای زمین، بارش، ارتفاع، تراکم پوشش گیاهی، زمین­شناسی، خاک، تراکم آبراهه، فاصله از جاده مورد ملاحظه قرار گرفته‌اند. به‌منظور محاسبه تراکم و میزان سبزی پوشش گیاهی از پروداکت (Mod13Q1) سنجنده مودیس  ماهواره Terra استفاده گردید و خروجی نهایی با روش هم­پوشانی، هم­پیوند در محیط   GISمحاسبه شد. تمامی فرایندها و تجزیه تحلیل داده­ها در محیط (Spss,Excell)  و نرم‌افزار (GIS) انجام گردید. همچنین جهت ارزیابی و اعتبار سنجی مدل­ها از منحنی (ROC) استفاده شد.
قلمرو جغرافیایی پژوهش:  این پژوهش نیز بر روی حریم مناطق تابع شهرستان گرگان در حوضه آبخیز زرین گل انجام شده است.
یافته­ ها و بحث:  نتایج بدست آمده نقشه نهایی حساسیت وقوع زمین لغزش نشان‌دهنده آن است که طبقه 5 با ضریب لغزش بالا 90/13 درصد از کل مساحت منطقه، طبقه4 با ضریب لغزش زیاد 89/17 درصد، طبقه3 با ضریب متوسط90/33 درصد، طبقه 2 با ضریب کم91/22 درصد، طبقه1 با ضریب خیلی کم40/11 درصد را به خود اختصاص داده­اند در نتیجه  79/31 درصد از کل منطقه در معرض لغزش شدید قرار دارد.
نتیجه ­گیری: نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که روستاهای در محدوده خطر زیاد شامل روستاهای ( مرتع قزلق، مرتع شکر علی، خیرات، نومل، توسکستان، فیض­آباد، مریم آباد ) می­باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Spatial analysis of landslide susceptibility in rural and urban areas using climatic and topographic indicators (Case study: boundaries of Gorgan city in Zarrin Gol watershed)

نویسندگان [English]

  • Yosef Darvishi 1
  • Seyyed moein Moosavi nadoshan 2
1 Assistant Professor, Department of Geography, Payam Noor University, Tehran, Iran.
2 Instructor of the Department of Architecture and Urban Planning, Technical and Vocational University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Landslide is one of the most important and significant phenomena in environmental issues, watershed management and natural resources. The present study, due to the nature of the issue and the subject under study, is descriptive-analytical and in terms of applied studies with emphasis on quantitative methods. For spatial analysis of landslide susceptibility, criteria such as: (slope, slope direction, land use, distance from residential centers, land curvature, precipitation, height, vegetation density, geology, soil, waterway density, distance from the road in question In order to calculate the density and amount of vegetation, the product (Mod13Q1) of Terra satellite mode sensor was used and the final output was calculated by the overlap, all-link method in GIS environment.All processes and data analysis in the environment (Spss, Excell) and software (GIS) and curve (ROC) was used to evaluate and validate the models.The final results of the landslide susceptibility map show that the 5th floor with a high slip coefficient of %13.90 Of the total area, the 4th floor with a high slip coefficient of %17.89, the 3rd floor with an average coefficient of %33.90, the 2nd floor with a low coefficient of %22.91, the 1st floor with a very low coefficient of %11.40 have been allocated as a result of% 31 /79 of the total area is prone to severe landslides, as well as villages in high-risk areas, including villages (Ghezelgh range, Shakar Ali range, Khairat, Nomal, Tuskestan, Feyzabad, Maryam Abad).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Climate
  • Sensitivity
  • Landslide
  • GIS
  • Gorgan
حجازی، سید اسد اله، روستایی، شهرام، رنجبریان شادباد، مریم(1398). ارزیابی و پهنه­بندی خطر وقوع زمین لغزش با استفاده از مدل ویکور، در حوضه آبریز حاجیلرچای. جغرافیای طبیعی، 12(44)، 51-65.
رستمی، ذبیح اله، المدرسی، سید علی، جمالی، علی اکبر(1398).  پهنه بندی خطر زمین لغزش با استفاده از منطق فازی (مطالعه ی موردی: حوضه ی آبخیر سد چم گردلان ایلام). مخاطرات محیط طبیعی، 8(22)، 1-18.
سلیمانی، نجمه؛ فرخ­نیا، علیرضا، معتمدی، حسین(1396).  پهنه­بندی حساسیت زمین­لغزش در محدود­ه­ی سایت حفاری چاه A با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی AHP، ماهنامه علمی ترویجی اکتشاف و تولید نفت و گاز، 148، 1-66.
روستایی، شهرام، جانانه، کریستینه (1398). پهنه بندی خطر وقوع ناپایداری دامنه ای در حوضه آبریز بالقلو چای اردبیل با استفاده از روش سلسله مراتبی فازی. نشریه علمی جغرافیا و برنامه ریزی، 23(70)، 169-188.
اصغری سراسکانرود، صیاد، پالیزبان، دلنیا، امامی، هادی، قلعه، احسان (1399). تحلیل مدل‌های تحلیل شبکه و منطق فازی برای تهیه نقشه پهنه بندی حساسیت وقوع زمین‌لغزش مطالعه موردی: (جاده سراب - نیر). نشریه علمی جغرافیا و برنامه ریزی، 24(73)، 1-22.
صفایی­پور، مسعود؛ شجاعیان، علی و آتش افروز، نسرین(1395). پهنه­بندی زمین­لغزش با استفاده از مدل AHP در محیط GIS (منطقه مورد مطالعه روستای دره گز قلندران شهر دهدز)، فصلنامه جغرافیای طبیعی، ۹(۳۱)، ۱۰۵-۱۱۸.
عابدینی، موسی، فتحی، محمدحسین(1397). پهنه بندی حساسیت خطر وقوع زمین لغزش در حوضه آبخیز خلخال چای با استفاده از مدل‌های چند معیاره. پژوهشهای ژئومورفولوژی کمّی، 2(4)،71-85.
عظیم­پور، علیرضا، صدوق، حسن، دلال اوغلی، علی و ثروتی، محمدرضا(1388). ارزیابی نتایج مدل AHP در پهنه­بندی خطر زمین­لغزه (مطالعه­موردی: حوضه­آبریز اهر­چای)، فصلنامه فضای جغرافیایی، 9(26)، 87-71.
عباسی حامد، شرفی سیامک، مریانجی زهره(1396). تحلیل فضایی مخاطرات ژئومورفیک تهدید کننده مجتمع های زیستی شهری در استان لرستان، تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، ۴ (۲)،۱۰۷-۱۲۵.
غلامی، معصومه، قنواتی، عزت اله، احمدآبادی، علی(1398). ارزیابی حساسیت زمین لغزش با استفاده از شاخص آنتروپی و الگوریتم ماشین های پشتیبان بردار (مطالعه موردی: حوضه آبخیز کن). پژوهشهای ژئومورفولوژی کمی، 8(1)، 16-33.
فنی، زهره، قشمی، سید محمدرضا (1397). پهنه بندی و تحلیل فضایی حساسیت مخاطرات چهارگانه محیطی زمین لغزش، سیل، زلزله و فرونشست موردپژوهی: مناطق 22 گانه شهر تهران. فصلنامه علمی- پژوهشی اطلاعات جغرافیایی  سپهر، 27(108)، 77-89.
قنبری، ابوالفضل، کرمی، فریبا، سالکی، محمدعلی(1396). ارزیابی استعداد بروز زمین لغزش های احتمالی در محدوده شهر تبریز، تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، ۴ (۱)،۱-۱۶.
خدائی قشلاق، لیلا، روستایی، شهرام، مختاری، داود، ولیزاده کامران، خلیل (1400). پایش زمین‌لغزش‌ها با استفاده از روش تداخل‌سنجی راداری InSAR (مطالعه موردی : منطقه اهر تا ورزقان). نشریه علمی جغرافیا و برنامه ریزی، 25(75)، 113-126.
کرم، عبدالامیر؛ محمودی، فرج ا...( 1384). مدلسازی کمی و پهنه­بندی خطر زمین­لغزش در زاگرس چین­خورده (حوضه­ی آبریز سر خون، استان چهارمحال و بختیاری)، فصلنامه پژوهش­های جغرافیایی، 37 (51)، 14-1.
خدائی قشلاق، لیلا، روستائی، شهرام، حجازی، سید اسدالله(1396). ارزیابی روش رگرسیون لجستیک در بررسی پتانسیل وقوع زمین لغزش مطالعه موردی: حوضه آبریز رودخانه حاجیلر چای. جغرافیای طبیعی، 10(37)، 45-57.
معزز، سمیه، روستایی، شهرام، رحیم پور، توحید(1398). پهنه‌بندی خطر وقوع زمین‌لغزش در حوضه آبریز نهندچای با استفاده از مدل ANP و تکنیک GIS. پژوهشهای ژئومورفولوژی کمی، 8(2)، 23-37.
مقصودی، مهران، محمدخان، شیرین، پیرانی، پریسا، ریاهی، سمانه، گراوند، فاطمه(1398). بررسی عوامل مؤثر بر مخاطره زمین‌لغزش‌های بالادست سد لتیان با استفاده از روش‌های ارزیابی آنتروپی و فازی. جغرافیا و مخاطرات محیطی، 7(4)، 18-1.
یمانی، مجتبی، خداپور، سیروس، مصطفایی، ابولفضل، شادمان رود پشتی، مجید(1391). نقشه پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش در حوضه آبخیز کارون بزرگ با استفاده از مدل AHP در محیط GIS، مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 23 (4)، 56-39.
Guzzeti, F. Reichenbach, P. Cardinal, M. Galli, M. and Ardizzone, F .2005. ProbilisticLandslide Hazard Assessment At The Basin Scale, Geomorphology, Natural Hazard in Developing countries, Geomorphology, Vol. 47. Pp.107 – 124.
Hadmoko DS, Lavigne F, Sartohadi J, Hadi P, Winaryo .2012. Landslide Hazard and Risk Assessment and Their Application in Risk Management and Landuse Planning in Eastern Flank of Menoreh Mountains, Yogyakarta Province, Indonesia.
Oh, H.-J., & Pradhan, B. (2011). Application of a neuro-fuzzy model to landslide-susceptibility mapping for shallow landslides in a tropical hilly area. Computers & Geosciences, 37(9), 1264-1276.
Petschko, H., Brenning, A., Bell, R., Goetz, J., Glade, T.2014. Assessing the quality of land slide susceptibility maps- case study Liwer Austria. Natural Hazards Earth System Sciences, 14(1), 95-118.
Roering, J. J. Kirchner, J.W. Dietrich, W. E .2005. Characterizing Structural and Lithological Controls on Deep-Seated Land Sliding: Implications for Topographic Relief and Landscape Evolution in The Oregon Coast Range, USA. Geological Society of America Bulletin 117, 654–668.
ww.wiki2.5040.ir
Wang, L.j., Kazuhide, S., Shuji, M. 2013. Landslide susceptibility analysis with logistic regression model based On FCM sampling strategy, Computers & Geosciences, Volume 57, 81-92.