ارزیابی سکونتگاه‌های غیررسمی شهر رشت به منظور ارائه راهبردهای بازآفرینی پایدار شهری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری،واحد علوم وتحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه جغرافیا ، واحد علوم وتحقیقات ،دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران، ایران

3 دانشیار گروه جغرافیا ، واحد شهرری ،دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران، ایران.

10.22034/jget.2023.152194

چکیده

مقدمه:  امروزه سکونتگاه­های غیررسمی یک معضل جدی در کشورهای در حال توسعه است که باعث کاهش کیفیت محیط­زیست و تضعیف کیفیت زندگی جوامع محلی شده است.
هدف:  پژوهش حاضر با هدف ارزیابی سکونتگاه‌های غیررسمی شهر رشت به منظور ارائه راهبردهای بازآفرینی پایدار شهری صورت پذیرفت.
روش شناسی:  در این راستا با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی به صورت تلفیقی از روش‌های کمی و کیفی اقدام به تجزیه و تحلیل اطلاعات گردید. نمونه تحقیق شامل 50 نفر از کارشناسان و متخصصان شهری می باشد که به صورت هدفمند نمونه گیری شده اند. در راستای دستیابی به اهداف پژوهش، در ابتدا از تحلیل سوات و پس از آن از ماتریس QSPM استفاده گردید.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی‌ شامل سکونتگاه­های غیررسمی سلیمانداراب، عینک، نخودچر و پاسکیاب در شهر رشت.می‌باشد‌.
یافته ­ها و بحث:  بر اساس تحلیل سوات مشخص گردید که مناسب­ترین راهبردها به منظور بازآفرینی پایدار سکونتگاه­های غیررسمی شهر رشت استفاده از راهبردهای محافظه کارانه برپایه استفاده از فرصت‌ها جهت به حداقل رساندن ضعف‌ها می­باشد.
نتیجه­ گیری: بر اساس نتایج حاصل از تحقیق، 5 راهبرد تدوین گردید که به کمک ماتریس QSPM مورد ارزیابی قرار گرفت و در نهایت راهبرد "تهیه طرح مطالعاتی جامع ساماندهی مرتبط با بازآفرینی شهری پایدار در قالب «برنامه جامع اقدام مشترک» با توجه به سطوح زمانی کوتاه مدت، میان مدت، بلند مدت و ضربتی و مشخص کردن نقش هر کدام از سازمان‌ها و نهادهای دولتی، خصوصی و مشارکت مردمی" به عنوان بهترین راهبرد بازآفرینی پایدار سکونتگاه های غیررسمی شهر رشت انتخاب گردید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Evaluation of informal settlements in Rasht in order to provide sustainable urban regeneration strategies

نویسندگان [English]

  • saleh pooyan 1
  • ali tavakolan 2
  • bahman kargar 3
1 PhD Candidate, of Geography and Urban Planning, Research and Sciences Branch ,Islamic Azad University, , Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Department of Geography , Research and Sciences Branch ,Islamic Azad University, Tehran, Iran
3 Associate Professor, Department of Geography ,Shahr-e-rey Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The aim of this study was to evaluate the informal settlements of Rasht in order to provide sustainable urban regeneration strategies. In this regard, using descriptive-analytical method, a combination of quantitative and qualitative methods were used to analyze the information. The research sample includes 50 urban experts and specialists who have been purposefully sampled. In order to achieve the research objectives, first SWOT analysis and then QSPM matrix were used. Based on SWOT analysis, it was found that the most appropriate strategies for the sustainable reconstruction of informal settlements in Rasht are the use of conservative strategies based on the use of opportunities to minimize weaknesses. Thus, 5 strategies were developed, which were evaluated with the help of QSPM matrix, and finally, the strategy of "preparing a comprehensive study plan for organizing related to sustainable urban regeneration in the form of a" comprehensive joint action plan "with respect to short-term, medium-term time levels. "Long-term and impactful and defining the role of each of the governmental and private organizations and institutions and public participation" was selected as the best strategy for sustainable reconstruction of informal settlements in Rasht.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Informal settlement
  • marginalization
  • regeneration strategies
  • urban regeneration
آقایی­زاده، اسماعیل؛ فرهادی، حسام و محمودزاده، ربابه و آقایی زاده، سعید. (1396). طرح پژوهشی ارزیابی بازآفرینی شهری برپایه توسعه پایدار شهری، نمونه شهر رشت، اداره کل راه و شهرسازی استان گیلان، وزارت راه و شهرسازی.
آئینی، محمد (1388). بازآفرینی بافت‌های فرسوده و نابسامان شهری، چالش‌ها، فرصت‌ها و پیشنهاد استراتژی‌های مناسب مداخله با استفاده از تکنیک سوات، همایش سیاست های توسعه مسکن در ایران، جلد اول، وزارت مسکن و شهرسازی، دفتر برنامه ریزی و اقتصاد مسکن، تهران.
امینی، میلاد؛ صارمی، محمدرضا و قالیباف، محمدباقر (1397). جایگاه حکمروایی شهری در فرآیند بازآفرینی بافت فرسوده شهری (مطالعه موردی: منطقه 12 شهر تهران)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 31 (3)، 202-217.
ایراندوست، کیومرث و پاکزاد، عرفان (1394). ارزیابی دگرگونی کیفیت زندگی در سکونتگاههای غیررسمی در دهه گذشته (مطالعه موردی: دولت آباد کرمانشاه)، فصلنامه علمی – پژوهشی رفاه اجتماعی، 15 (57)، 151-177.
پاتر، آر و ایونز، بی. وبی. آل (1384). شهر در جهان در حال توسعه، ترجمه کیومرث ایراندوست و همکاران، تهران: انتشارات سازمان شهرداریها و دهیاریهای کشور.
پوراحمد، احمد؛ کشاورز، مهناز؛ علی اکبری، اسماعیل و هادوی، فرامرز (1396). بازآفرینی پایدار بافت‌های ناکارآمد شهری (مورد مطالعه: منطقه 10 تهران)، فصلنامه آمایش محیط، 10 (37)، 167-194.
پیران، پرویز (1382). اجتماعات آلونکی پدیده‌ای فراتر از حاشیه و حاشیه نشینی، ماهنامه شهرداریها، 3 (32).
حاجی پور، خلیل (1386). مقدمه‌ای بر سیر تحول و تکوین رویکردهای مرمت شهری (دوره زمانی بعد از جنگ جهانی اول تا آغاز هزاره سوم)، فصلنامه شهرشناسی اندیشه ایران شهر، 2 (9-10)، 21-42.
حقیریان، شیدا؛ ایزدی، محمدسعید، کریمی مشاور، مهرداد و نقدی، اسداله (1395). خیابان مداری؛ رویکردی نو در بازآفرینی سکونتگاه‌های غیررسمی (نمونه موردی: ساوه)، مطالعات محیطی هفت حصار، 5 (18)، 53-68.
حقیریان، شیدا؛ ایزدی، محمدسعید؛ کریمی مشاور، مهرداد و نقدی، اسداله (1395). خیابان مداری؛ رویکردی نو در بازآفرینی سکونتگاه‌های غیررسمی (نمونه موردی: ساوه)، مطالعات محیطی هفت حصار، سال پنجم، شماره هجدهم، صص 68-53.
حناچی، پیروز و فدایی نژاد، سمیه (1393). تدوین چارچوب مفهومی حفاظت و بازآفرینی یکپارچه در بافت‌های فرهنگی – تاریخی، نشریه هنرهای زیبا، (46)، 15-26.
خان محمدی، عصمت؛ سرور، رحیم و استعلاجی، علیرضا (1399). آینده نگاری تحولات اسکان غیررسمی در پهنه‌ی جنوبی حریم کلان شهر تهران، فصلنامه علمی – پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال دوازدهم، شماره سوم، صص 170-149.
داداش پور، هاشم و علیزاده، بهرام (1390). اسکان غیررسمی و امنیت تصرف زمین، چاپ اول، تهران: انتشارات آذرخش.
داوودپور، زهره (1384). کلان شهر تهران و سکونتگاه‌های خودرو، چاپ اول، تهران: نشر مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
رضایی، محمدرضا و کریمی، ببراز (1395). نقش استراتژی‌های توسعه شهری CDS در ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی با تلفیق مدل‌های ANP و SWOT (مطالعه موردی: شهرک بهار شیراز)، فصلنامه برنامه ریزی منطقه‌ای، سال 6، شماره 22، صص 120-109.
سرور، هوشنگ و امین زاده، سیامک (1398). تبیین علل شکل گیری اسکان‌های غیررسمی و ارائه راهکارهای بهینه جهت ساماندهی آنها (مطالعه موردی: محله علی آباد بوکان)، جغرافیا و روابط انسانی، دوره 2، شماره 3، صص 42-17.
شیبانی مقدم، فرشته؛ سرور، رحیم و اسدیان، فریده (1398). ارزیابی میزان موفقیت طرح‌های ساماندهی و توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی زاهدان، فصلنامه علمی – پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال یازدهم، شماره دوم، صص 216-203.
صرافی، مظفر (1381). به سوی نظریه‌ای برای ساماندهی اسکان غیررسمی - از حاشیه نشینی تا متن شهرنشینی، نشریه هفت شهر، 3 (8)، 5-11.
صفرآبادی، اعظم؛ مویدفر، سعیده؛ وارثی، حمیدرضا و بلاغی، رسول (1395). رویکردهای توانمندسازی مناطق حاشیه‌ای شهری؛ موردشناسی: سکونتگاه غیررسمی حسن آباد یزد، جغرافیا و آمایش شهری – منطقه‌ای، شماره 19، صص 230-217.
عباسی لیوسی، زهرا؛ امانپور، سعید و صفایی پور، مسعود (1397). برنامه ریزی راهبردی به منظور توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی؛ مطالعه موردی: شهرک پیام نور دزفول، فصلنامه شهر پایدار، دوره 1، شماره 4، صص 107-89.
عندلیب، فتانه (1389). مجموعه‌ها، مراکز تاریخی و سیر تحول جنبش حفاظت و صیانت از آثار معماری، فصلنامه شهرسازی و معماری آبادی، 14 (45)، 61-78.
فرجی ملائی، امین (1389). انواع روش‌های مداخله در بهسازی و نوسازی شهری، ماهنامه اطلاع رسانی، آموزشی و پژوهشی شوراها، (54)، 34-46.
محمدی، محمدعلی و شمس، مجید (1396). تحلیلی بر نابرابری‌های فضایی – کالبدی و تأثیر آن بر رضایتمندی ساکنان (مطالعه موردی: سکونتگاه غیررسمی شهر همدان (کوی ولیعصر))، فصلنامه علمی پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 10 (1)، صص 109-124.
مشکینی، ابوالفضل، پرهیز، فریاد و تفکری دوبخشری، اکرم (1389). تحلیلی بر سکونتگاه‌های امید و یاس در کلانشهرهای جهان در حال توسعه با رویکردی اقتصادی، فصلنامه هفت شهر، 2 (29-30)، 31-53.
مفیدی، مهرانوش (1393). «رویکردها و سیاست‌های نوسازی شهری (از بازسازی تا بازآفرینی شهری پایدار)»، پایان نامه دکتری شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
ملکی، سعید؛ امان پور، سعید و زادولی خواجه، شاهرخ (1396). سازمان یابی فضایی و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در کلان شهر تبریز، پژوهش‌های جغرافیایی برنامه ریزی شهری، دوره 5، شماره 1، صص 106-89.
منجزی، نورمحمد و اسدی عزیزآبادی، مهسا (1398). بازآفرینی سکونتگاه‌های غیررسمی در حاشیه شهرها با تاکید بر برنامه ریزی استراتژیک کمی (QSPM): محله هادی آباد شهر قزوین، جغرافیا و روابط انسانی، دوره 1، شماره 4، صص 263-245.
نژاد ابراهیمی، احد و نژداغی، نسترن (1397). تدوین چارچوب مفهومی بازآفرینی شهری اجتماع محور مبتنی بر آموزش در بافت‌های تاریخی، دانش شهرسازی، 2 (3)، 21-34.
نصیری هندخاله، اسماعیل و سالاری نیا، مرضیه (1396). تحلیل عوامل مؤثر در بازآفرینی بافت‌های فرسوده شهری (مطالعه موردی: محله 20 منطقه 17 شهر تهران)، فصلنامه علمی – پژوهشی جغرافیایی سرزمین، 14 (55)، 135-148.
ویسی، رضا؛ خاکپور، براتعلی، رستگار، محسن، میرجعفری، راضیه السادات و احمدی، سجاد (1395). تحلیل فضایی عوامل مؤثر بر رشد نامتعادل کالبدی شهر رشت با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، 3 (1)، 1-16.
ویسی، فرزاد؛ مرادی، اسکندر و دیوانی، آرمان (1399). مقایسه ظرفیت بازآفرینی شهری پایدار در محله‌هایی با بافت فرسوده و غیررسمی شهری (مطالعه موردی: شهر مریوان)، پژوهش‌های جغرافیایی برنامه ریزی شهری، 8 (1)، صص 45-71.
هال، پیتر (1992). برنامه ریزی شهری و منطقه‌ای، ترجمه جلال تبریزی، تهران: انتشارات شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.
Clarke, Jaclyn (2008). “Formulizing the Informal” M.A. Dissertation, Dal House University.
Hofmann, P., Taubenböck, H., & Werthmann, C. (2015). Monitoring and modelling of informal settlements-A review on recent developments and challenges. In 2015 joint urban remote sensing event (JURSE) (pp. 1-4). IEEE.
Khalifa, M. (2015). Evolution of informal settlements upgrading strategies in Egypt: From negligence to participatory development, Ain Shams Engineering Journal, Vol.6, No.4, pp.1115 –1159.
Korkmaz, C., & Balaban, O. (2020). Sustainability of urban regeneration in Turkey: Assessing the performance of the North Ankara Urban Regeneration Project. Habitat International, 95, 102081.
Mirwais, F (2016). Factors behind the Growth of Informal Settlements in Kabul, 6thACAU 2016 conference papers, DOI: 10.13164/ACAU.FA2016.9.
Purewal, N.K. (2000), “Living in Margins: Social Access to Shelter in Urban South Asian” Alder Shot.
Roberts, P., & Sykes, H. (2000). Urban Regeneration, Handbook, Londan: Sage Publications.
Santos, A., & Virtudes, A. (2020). Housing Planning for Informal Settlements: Pante-Macassar (East Timor). KnE Engineering, 14-25.
Stadel, S. (1974), “The Structure of Squatter Settlements in Medellin”, Colombia, Area, Insti
UN- Habitat (2003), “The Challenge of Slums” Global Report on Human Settlements”, London, Earth Scan.
Urban Task Force. (1990). Toward an Urban Renaissance, A Report of Urban Task Force 1990, UK.
Zhang, L (2011), The political economy of informal settlements in post-socialist China: The case of chengzhongcun (s), journal homepage: www.elsevier.com/locate/geoforum. pp 1-11.