واکاوی ژئومورفولوژی دامنه های شرقی ارتفاعات تالش (فرسایش قهقرایی) و پیامدهای آن بر دامنه غربی مشرف به دشت اردبیل(اسارت و انحراف) (مطالعه موردی: حوضه آستاراچای تا آق‌چای در شمال غرب استان گیلان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیارگروه جغرافیا, واحد آستارا, دانشگاه آزاد اسلامی , آستارا , ایران

JGET-2112-1381

چکیده

مقدمه: روند شمالی – جنوبی ارتفاعات تالش در کنار دیگر ویژگی‌های طبیعی‌ آن تاثیر عمده‌ای بر سیستم ژئومورفولوژی محدوده داشته است. و در راستای آن تحولات بزرگ و غیر قابل تصوری را در حوضه‌های همجوار به دنبال داشته است.
هدف: این تحقیق با هدف شناسایی، معرفی و جانمایی نقاط آسیب پذیر از فرسایش قهقرایی در دامنه‌های شرقی و نیز  اسارت رورخانه‌ای و همچنین انحراف بخشی از منابع آبی دامنه غربی ارتفاعات تالش که مشرف به دشت اردبیل می باشد.
روش‌شناسی: روش تحقیق با استفاده از نقشه‌های توپوگرافی، زمین شناسی و ژئومورفولوژی (1:25000)و چند مرحله بازدید صحرایی و تحلیل‌داده‌ها بر پایه مدل فرم و فرآیند انجام پذیرفته است.
قلمرو جغرافیایی:  ارتفاعات تالش در شمال غرب استان گیلان با مختصات جغرافیایی "21 '17 ◦38   تا  "43  '26 ◦38   درجه عرض شمالی و "40 '39 ◦48   تا "29 '17 ◦48   درجه طول شرقی بین دو استان گیلان و اردبیل واقع شده است.
یافته‌ها: دامنه‌های غربی مشرف به دشت اردبیل به ویژه در اطراف روستای آبی بیگلو، نه نه کران، نیارق آثار اسارت و انحراف رودخانه‌ای وجود دارد.دراین‌میان آسیب پذیرترین محل در شمال شرقی روستای نیارق در مختصات جغرافیای "52 '17 ◦38   عرض شمالی و "27 '37 ◦48 طول شرقی  در ارتفاع حدود1348متری ثبت شده است. در صورت کاهش ارتفاعی در حدود33متر در این محدوده امکان اسارت و انحراف منابع آبی این بخش از دشت اردبیل به سمت جلگه گیلان وجود دارد. بروز این امر پیامدهای مخرب زیست محیطی به ویژه تامین منابع آب را برای ساکنین روستاهای محدوده به همراه خواهد آورد.
نتیجه‌گیری: نتایج حاکی از آن است که اختلاف ارتفاع (1480متر)، شیب بالا (50درصد)و بارندگی زیاد (1350میلیمتر) بیشترین تاثیر را در بی­ثباتی و ناپایداری دامنه‌های شرقی ارتفاعات تالش داشته، بطوریکه می توان آثار فرسایش قهقرایی و انحراف  را در سرشاخه های"آق‌چای، دگرمان کش" به خوبی نمایان است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation of Hydromorphological Effects of Eastern Slopes of Talesh Heights (Regressive Erosion) and Its Consequences on Western Slopes Overlooking Ardabil Plain (Captivity and Deviation)

نویسنده [English]

  • Rafat Shahmari
Assistant Professor, Department of Geography, Islamic Azad University, Astara Branch, Astara ,Iran
چکیده [English]

Introduction: The north-to-south slope of Talesh heights, along with its other natural features, has had a major impact on the region's geomorphological system, which can lead to considerable developments in neighboring basins.
Objectives: The aim of this study is to identify, introduce and locate the vulnerable points of regressive erosion in the eastern slopes and river capture as well as diversion of a part of the water resources on the western slope of Talesh heights towards Ardabil plain.
Methodology: The research method was performed using topographic, geological and geomorphological maps 1: 25000 based on field visits and data analysis based on form and process.
Geographical conext: Talesh heights are located in the northwest of Gilan Province with the geographical coordinates of "21 '17 ◦38 to" 43 '26 ◦38 north latitude and "40 '39 ◦48 to" 29 '17 ◦48 east longitude.
Result and Discussion: The western slopes towards the Ardabil plain, especially around the village of Abi Bigloo, Na Na Karan, Niarag shows river capture and diversion. The most vulnerable place in the northeast of Niarq village was condirmed in the geographical coordinates of "52 '17 ◦38 north latitude and" 27 '37 ◦48 east longitude at an altitude of about 1348 meters. If the altitude decreases by about 33 meters in this area, there is a possibility of water resource capture and diversion from the Ardabil plain to the Gilan plain. This will have detrimental environmental consequences, especially the supply of water resources for the residents of the villages in the area.
Conclusion: The results show that the difference in height (1480 m), high slope (50%) and high rainfall (1350 mm) had the greatest impact on the instability of the eastern slopes of the Talesh heights and regressive erosion on the branches of "Aghchai and Degarman"

کلیدواژه‌ها [English]

  • Geomorphology
  • regressive erosion
  • river capture and diversion
  • Talesh
  • Aghchai
خیام، مقصود و صمد زاده، رسول. (1389). نگرشی نو بر تکامل ژئومورفولوژیک چالة زمین ساختی اردبیل با رویکردآمایش سرزمین. جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، 27.
داداش زاده، زهرا و مختاری، لیلا و آراء، هایده. (1393). کیاس فرسایشی و تحولات پیش بینی نشده چاله اردبیل. جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، 25(3).
رامشت، محمد حسین و داداش زاده، زهرا. (1390). تعادل بخشی آبخوان دشت اردبیل. پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه اصفهان
رجائی، عبدالحمید و صراف، بهروز. (1388). بررسی رابطه بین بارش و توپوگرافی در دامن ههای شرقی و غربی منطقه کوهستانی تالش. جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، 35.
رضایی بنفشه، مجید. (1383). تحلیل و مدل بندی رژیم های بارش در حوضه آبریز قره سو. رساله دکتری اقلیم شناسی، دانشگاه تبریز.
ساری صراف، ذولفقاری، بهروز. (1377). بررسی رژیم بارش در حوضة ارس و ارومیه و محاسبات ضریب جریان. پایان نامه دکتری اقلیم شناسی، دانشگاه ،تبریز.
شهماری، رفعت. ( 1396). تجزیه و تحلیل هیدرومورفولوژیکی ارتفاعات تالش، و اثر آن بر منابع آبی دشت اردبیل. نشریه جغرافیا و برنامه ریزی دانشگاه تبریز، 62، 163-182.
شهماری، رفعت. (1389). تهیه نقشه های ژئومورفولوژی 1:25000 غرب استان گیلان. دانشگاه آزاد اسلامی واحد آستارا،طرح تحقیقاتی، مجری طرح.
عساکره، حسین. (1383). مدل سازی تغییرات مکانی عناصر اقلیمی مطالعه موردی: بارش سالانه اصفهان. تحقیقات جغرافیایی، 74.
علمی زاده، هیوا و شایان، سیاوش. (1393). نظریه آشوب در ژئومورفولوژی جریانی (مطالعه موردی تغییرات بستر رود کل، هرمزگان). جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، 25.
علیجانی، بهلول. (1374). نقش کوه های البرز بر توزیع ارتفاعی بارش. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 38(5).
گلزار، نادرو عیوضی، جمشید. (1389). ناپایداری دامنه های غربی کوههای تالش و اثرات مورفولوژیکی آن بر دشت انباشته اردبیل. فصلنامه جغرافیای سرزمین، 7(27).
مختاری، داوود. (1389). اسارت رودخانه­ای و آثار آن در سیستم رودخانه ای مطالع موردی: رودخانه با غلار در دامنه شمالی میشو داغ(شمال غرب ایران). جغرافیا و برنامه ریزی (دانشگاه تبریز)، 32.
نقشه توپوگرافی 1:25000 سازمان جنگل ها و مراتع کشور(چاپ سال 1373)
نقشه توپوگرافی 1:25000 سازمان نقشه برداری کشور (چاپ سال 1361)
نقشه زمین شناسی استان اردبیل 1:100000 و گزارش آن ،سازمان زمین شناسی کشور(چاپ سال 1985)
نقشه زمین شناسی رشت – قزوین 1:100000 و گزارش آن ،سازمان زمین شناسی کشور(چاپ سال1985)
نقشه گسلهای گیلان 1:250000 سازمان زمین شناسی کشور(چاپ سال 1373)
یوسفی علی. (1389). بررسی آثار کمبود آب در اقتصادایران: مدل تعادل عمومی محاسبه شدنی. رساله دکتری رشته اقتصاد کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
Bouhia, H. (1998). Water in the economy: integrating water resources into national economic planning. Harvard University.
Cosgrove, W. J., & Rijsberman, F. R. (2014). World water vision: making water everybody’s business. Routledge.
Cruden, D. M., Lu, Z. Y., & Miller, B. G. N. (2000). Major landslides and tributary geomorphology in the Peace River Lowland, Alberta, Canada. In Canadian Society of Exploration Geophysicists (CSEG) conference: GeoCanada.
Johansson, B., & Chen, D. (2003). The influence of wind and topography on precipitation distribution in Sweden: Statistical analysis and modelling. International Journal of Climatology: A Journal of the Royal Meteorological Society23(12), 1523-1535.
Keller, E. A., & Pinter, N. (1996). Active tectonics (Vol. 338). Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall.
KONRAD II, C. E. (1996). Relationships between precipitation event types and topography in the southern Blue Ridge Mountains of the southeastern USA. International Journal of Climatology: A Journal of the Royal Meteorological Society16(1), 49-62.
Prudhomme, C., & Reed, D. W. (1998). Relationships between extreme daily precipitation and topography in a mountainous region: a case study in Scotland. International Journal of Climatology: A Journal of the Royal Meteorological Society18(13), 1439-1453.
Stokes, M., Mather, A.E., Harvey, A.M. (2002). Quantification of River-captured-induces Base-level Changes and Landscape Development, Sorbas Basin, SE Spain, In: Jones, S.J. & Frostick, L.E. (Eds). Sediment Flux to Basins: Causes, Controls and Consequences.